DSC04142

^3g*    ZABURZENIA NASTROJU I SAMOBÓJSTWA.

sensowna śmierć człowieka, który mógł** mieć ambiwalentny stosunek do życia lub* nie chciał naprawdę umrzeć. Innym powodem troski jest długotrwała rozpacz, w któreft pogrążają się pozostali przy życiu bliscy. Shneidman, czołowy specjalista w zakresie , problematyki samobójstw napisał w 1969 roku: „Psychika osoby popełniającej samobójstwo staje się bagażem emocjonalnym dla pozostałych przy życiu...** (Shneidman,

1969, s. 22). Badania wykazały, że samobójcza śmierć kogoś bliskiego „[...] jest jednym z największych ciężarów, jakie mogą spaść na jednostkę lub rodzinę** (Dunne, 1992, s. 222).

W następnej części omówimy różne aspekty aktu samobójczego, obraz kliniczny samobójstwa, zajmiemy się także istotnymi przyczynami, stopniem determinacji i sposobami jej wyrażania oraz zagadnieniami terapii i prewencji.

OBRAZ KLINICZNY I PRZYCZYNY SAMOBÓJSTW

Kto popełnia samobójstwo? Jakie są motywy odebrania sobie życia? Jakie ogólne czynniki społeczno-kulturowe są istotne dla jego zrozumienia? To kwestie, które obecnie rozważymy.

KTO USIŁUJE POPEŁNIĆ A KTO POPEŁNIA SAMOBÓJSTWO?

Próby samobójcze zdarzają się głównie wśród osób młodych — przynajmniej dwie trzecie niedoszłych samobójców nie ukończyło trzydziestu pięciu lat (Hawton. 1992).

W USA kobiety usiłują odebrać sobie życie trzy do czterech razy cześciei niz mężczyźni. Liczba prób samobójczych wśród osób rozwiedzionych lub żviacvch w separacji jest około cztery razy większa niż wscpd

1 %, ale wśród osób cierpiących z powodu nawracających epizodów depresji ryzyko to na przestrzeni życia wynosi około 15% (Clark. 1995). Uimuiac to inaczej, możemy powiedzieć, że osoby depresyjne sa dwadzieścia razy bardziej zagrożone zamachem samobójczym niż ludzie nicdotknicci depresją. Co więcej, nawet jeśli samobójstwo nie łączy się bezpośrednio z depresją, to jednak szacuje się, że w 90% przypadków może być powiązane z jakimś innym zaburzeniem psychicznym (Isacsson, Rich. 1997).

W większości krajów zachodnich samobójstwo stanowi jedną z dziesięciu głównych przyczyn zgonów'. W USA plasuje się na 6s-mej lub dziewiątej pozycji i według aktualnych danych szacunkowych jest przyczyną śmierci ponad trzydziestu tysięcy osób rocznie (Silverman, 1997). Rzeczywisty wskaźnik może być jednak o wiele wyższy, ponieważ licznym, wynikłym z własnego działania zgonom, w oficjalnych dokumentach przypisuje się „bardziej szanowane** przyczyny. Większość ekspertów uważa, że faktyczna liczba samobójstw jest od dwóch do czterech razy wyższa niż podają oficjalne statystyki (0’Donnell, Farmer, 1995; Sil-vennan, 1997). W Stanach Zjednoczonych, oprócz „udanych** samobójstw, mamy rocznie około dwustu tysięcy prób samobójczych. Szacuje się ponadto, że prawie 3% dorosłych Amerykanów usiłowało w przeszłości targnąć się na własne życie (D. C. Clark, 1995).

Nawet najdokładniejsze statystyki nie oddają ludzkiej tragedii, kryjącej się za samobójstwem. Jak przekonamy się później, wię-kszość ludzi odbierających sobie życie ma ambiwalentny stosunek do tego czyniT Nieodwracalną decyzje podejmują często w samotności^ powodowani skrajną rozpaczą i cierpieniem psychicznym, które uniemożliwia im obiektywne spojrzenie na problem i rozważenie innych możliwych kroków. Tak wiec, podstawowym problemem humanitar-nym związanym z samobójstwem jest bez

pozostałych (Clark, 1995). Do większości zamachów na własne życic dochodzi w związku z nieporozumieniami międzyludzkimi lub innymi bardzo stresującymi sytuacjami życiowymi. Sprawy mają się jednak inaczej w przypadku samobójstw popełnionych.

W Stanach Zjednoczonych śmiercią samobójczą umiera co roku trzy do czterech razy więcej męzczyzn niż kobiet. Najwięcej zgonów z tego powodu notuje ślę wśród osób mających sześćdziesiąt pięć lat lub więcej. Chociaż współczynnik samobójstw, w szczególności wśród starszych mężczyzn, maleje od 1930 roku (SiWerman, 1997), to niestety, w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych zdarzały się również tendencje przeciwne (patrz rycina 6.4). Wśród osób starszych, które popełniły samobójstwo, połowa lub więcej cierpiała na chroniczne choroby somatyczne, co bezpośrednio lub poś-rednio (depresja) podwyższa ryzyko samobójstwa (Harvard Mental Health Newsletter,

Wśród kobiet najczęstszym sposobem popełnienia samobójstwa jest zażycie leków; mężczyźni skłaniają się ku skuteczniejszym sposobom, szczególnie z użyciem broni palnej, co może być jedną z przyczyn tego, że współczynnik popełnionych przez nich samobójstw jest wyższy. Pewne dane z krajów zachodnich, również ze Stanów Zjednoczonych, zdają się wskazywać, iż proporcja trzy do czterech samobójstw popełnionych przez mężczyzn przypadających na jedno samobójstwo kobiet, może ulec zmianie, ponieważ w ostatnich latach szybciej rośnie liczba samobójstw wśród kobiet niż wśród mężczyzn. Nie znamy dokładnych przyczyn tego zjawiska, ale możemy przypuszczać, że wynika ono z gwałtownych zmian społeczno--kulturowych, w tym również zmian dotyczących roli związanej z płcią.

Oprócz osób starszych oraz"cierpiących na zaburzenia nastroju, a także rozwiedzionych lub żyjących w separacji, w populacji dorosłych są również inne grupy wysokiego ryzyka. Należą do nigh uzależnieni od alkoholu i chorzy na schizofrenię. To obok osób z zaburzeniami nastroju dwie najbardziej zagrożone samobójstwem grupy z rozpoznaną psychopatologią. Ryzyko śmierci samobójczej wśród osób z zaburzeniami nastroju (na przestrzeni całego życia) wynosi 15%, bez wyraźnych różnic charakteryzujących poszczególne podtypy tego zaburzenia. Chociaż jedno badanie pokazało, że cierpiący na depresję psychotyczną są bardziej skłonni do wyboru gwałtownych działań (Isometsa i in., 1994). U chorych na schizofrenię ryzyko samobójstwa wynosi 10%, u alkoholików od 3% do 4%, w porównaniu ze wskaźnikiem 1,4% dla całej populacji (Clark, 1995; Haas, 1997). Zagrożeni są również ludzie samotni, mieszkańcy obszarów społecznie zdezorganizowanych oraz członkowie niektórych plemion indiańskich. J)o grup podwyższonego ryzyka zalicza się też przedstawicieli niektórych zawodów, na przykład lekarzy, dentystów, prawników i psychologów (Wekstein, 1979). Kobiety le-karze i kobiety psycholodzy popełniają samobójstwo około trzykrotnie częściej niż ogół kobiet w populacji; lekarze mężczyźni popełniają samobójstwo dwukrotnie częściej niż mężczyźni w populacji (Ross, 1974; Schaar, 1974; Wekstein, 1979).

SAMOBÓJSTWA WŚRÓD DZIECI I MŁODZIEŻY

Inną dającą do myślenia tendencją jest alarmująco szybki wzrost liczby samobójstw popełnianych przez nastolatków, a nawet dzieci (King, 1997; Speier i in., 1995). W grupie dzieci pomiędzy piątym a czternastym rokiem życia samobójstwa są rzadkością, jeśli ocenia się to w liczbach bezwzględnych (0,7 na 100 000), ale jednocześnie samobójstwo zajmuje siódme miejsce wśród przyczyn zgonów w tej grupie wiekowej w Sta-nach Zjednoczonych, a wskaźnik samobójstw wśród dzieci od roku 1970 systema-