skanuj0102 (13)

.'iiS Tu/.sumnsć

'-1 •• V.a S, I 9S(i. 1’rzedniowtt do trzeciego wyda-mii polskiego |w:| G. Lc Don. 1‘syclioliigiti tłumu, PWN, Warszawa.

./c/ep.mski J.. 1970, Elementarni; pojęcia socjologu, PWN, Warszawa.

Tożsamość, zespól wzajemnie powiązanych cecli, które jednostka przypisuje _vsobie samej. Jest to wizerunek własnej osoby; tu, zu kogo ktoś się uważa (autocJe-linicja). Pojęcie tożsamości (identity) wprowadzone zostało do języka nauk społecznych stosunkowo niedawno przez IZrika 11. I.riksona, tym niemniej jest ono zbieżne /. niektórymi wcześniejszymi ustaleniami na temat osobowości społecznej zawartymi w pracach Charlosa II. Cooleya, Geor-gc¹ a II. Meada, Floriana Znanieckiego,

<iurdona V/. Allporta.

Badania dotyczące tożsamości jednostki mają na celu wskazanie, dlaczego pomimo pełnienia wielu różnorodnych ról społecznych, jednostka zachowuje pewne cechy mc/micnnc, w jaki sposób - pomimo upływu c/asu - te cechy są utrzymywane. Wskazuje się przy tym na swoisty aktywizm podmiotu - jednostka nic jest biernie kształtowana przez oddziaływania środowiskowe, lecz w znacznej mierze kształtuje samą siebie.

Pojęcie tożsamości jest szczególnie przydatne w wyjaśnianiu działań społecznych, interakcji oraz niektórych procesów kulturowych. Podkreśla się, że przebieg działania (interakcji) zależy w dużym stopniu od przyjętej przez jednostkę koncepcji własnej osoby. Proces definiowania sytuacji zakłada również definiowanie własnej osoby. Między tymi dwoma typami definiowania zachodzi ścisła współzależność - przyjęta definicja sytuacji zależy od sposobu ujęcia własnej tożsamości, a równocześnie tę aulodcfinicję niekiedy modyfikuje.

Peter Berger, analizując zmiany tożsamości jednostki, posługuje się pojęciem altemacji. Każda jednostka interpretuje swoją biografię, dopasowuje fakty i wydarzenia z przeszłości do aktualnej koncepcji własnej osoby. Zmiana tożsamości powoduje, że

poszczególnym zdarzeniom przypisuje się większą lub mniejszą ważność (znaczenie) niż poprzednio. W len sposób tworzy się stosunkowo spójny obraz własnej osoby i drogi życiowej [P.L. Dcrgcr l9S8,s. 61-72], Pojęcie tożsamości przydatne jest do analizy zmian społeczno-kulturowych, a więc zmian dokonujących się nie tylko w skali indywidualnej, lecz i społecznej. Niejednokrotnie mówi się o tzw. kryzysie tożsamości, a więc o procesie przekształceń dokonujących się w sferze wartości i świadomości społecznej. Niektóre ruchy społeczne, kontcslalorskie, a także powstające subkultury można wyjaśnić odwołując się do analizy zmian tożsamości. Wskazuje się przy tym (Alain Tourainc) na odmienne zasady identyfikacji podmiotu z wartościami tkwiącymi u podstaw porządku społecznego. (A.S.)

Zob. definicja sytuacji, interakcji!, kontestacja, osobowość społeczna, rola społeczna, sytuacjo-n izm.

Literatura:

Berger IM.., 198JŚ, Zaproszenie tlo socjologii, l‘V/N, Warszawa.

Ookszański Z., I98K, Tożsamość jednostki, „Kultura i Społeczeństwo", nr 2.

Intcraclion and hlentity, 1996, ll.B. Mokros (cd.), Transactions Publ., New Brunswick, London.

McKinlcy R.W., 1992, Historie życia a psycho-biograjia. Badania teorii i metody, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

Tradycja, część dorobku kulturowego (idei, wartości, wierzeń, instytucji, wytworów materialnych) pozytywnie wartościowana przez zbiorowość i przekazywana następnym pokoleniom. Jerzy Szacki [1971]) wyróżnia trzy sposoby rozumienia tradycji: 1) tradycja jako czynność - podkreśla się rolę transmisji społecznej; 2) tradycja jako przedmiot - w centrum uwagi znajduje się problem dziedzictwa społecznego; 3) tradycja w ujęciu podmiotowym - pozytywne wartościowanie niektórych elementów dziedzictwa społecznego. Zdaniem J. Szackiego trzeci sposób rozumienia to właściwy sens

Typ człowieka nowoczesnego 209

tego pojęcia Tradycją nic jest bowiem cale dziedzictwo społeczne, lecz tylko la jego część, która jest uznawana za szczególnie godną szacuiku. Główny problem dotyczy lego, w jaki sposób różne społeczności tworzą własną tradycję, odwołując się do przyjętego systemu wartości. Przywiązanie do tradycji przeciwstawiane bywa niekiedy postawie zorientowanej na zmiany. Szczególnie wyraźnie jest to widoczne w dycho-tomicznym przeciwstawianiu cccii „społeczeństwa tr; dycyjncgo" cechom „społeczeństwa nowoczesnego" w teorii modernizacji (zob. [M.S. Szczepański 1989, s. 42-44]). Szacunek dla tradycji i jej obrona jest zasadniczym elementem ideologii konserwatyzmu. (A.i.)

Zob. dorobek kulturowy, dziedzictwo kulturowe, kultura, modernizacja, zmiana społeczna.

Literatura:

Szacki 1 ‘>71, Tradycja. Zarys problematyki,

PWN, W irszawa.

Szczepański M.S., 1989. Modernizacja, rozwój

zalezny, rozwój endogenny. Socjologiczne

studium teorii rozseoju społecznego, US,

Kalowict.

Tradycjonalizm, zob. działanie społeczne, opór wobec zmian, tradycja.

Transformacja, zmiana formy, istoty lub charakteru całej rzeczywistości społeczno-kulturowej bądź jakiegoś jej fragmentu. Jan Szczepański [1999] wymienia trzy zasadnicze sposoby przekształcania rzeczywistości społecznej - reformy, rewolucje i transformacje. Te ostanie charakteryzuje endogenne źródło zmian. Pojęcie transformacji nie nowinno być używane jako synonim zmiat y społecznej. Transformacja jest bowiem ciągiem wielu zmian dokonujących się w róż iych dziedzinach, prowadzących do zmian) istoty całego systemu społecznego. W wypadku transformacji ustrojowej lub transformacji społecznej powstaje nowy typ ustroju lub społeczeństwa. Po I9S9 r. pojęcie tr tnsformacji odnoszone jetef w naukach społecznych do określenia zmian, jakie zacl todzą w państwach tzw. realnego socjalizmu; oznacza ono proces zmian ustrojowych związany z przejściem od gospodarki centralistycznie sterowanej do gospodarki rynkowej i wiążące się z tym zmiany społeczne i kulturowe. Transformację systemową traktuje się jako wielki, globalny proces społeczny polegający na przyjęciu zupełnie odmiennego systemu wartości (Z. Blok 1994], (A.S.)

Zob. rozwój społeczny, zmiana społeczna. Literatura:

Blok Z., 1994, Transformacja systemowa jako proces i jako przedmiot badań [w:] Społeczna transformacja u^- refleksji humanistycznej, pod red. K. Zamiary, Wyd. fundacji Humaniom, Poznań.

Slaboń A., 1995, Towards a General Theory of Transformation, Zeszyty Naukowe, AL w Krakowie, Kraków, nr 454.

Szczepański J.,    1999, Reformy, rewolucje,

transformacje, Wyd. lPiS PAN, Warszawa.

Triada, zob. problem skali.

Twierdzenie Thomasa, zob. definicja sytuacji, samospelniająccsię przepowiednie.

Typ człowieka nowoczesnego, osobowość posiadająca zdolności przystosowywania się do funkcjonowania w stale zmieniającej się rzeczywistości i wzrastającej złożoności przebiegów społecznych. Charakter nowoczesnego człowieka można podsumować w czterech głównych punktach. „Jest on świadomym i zaangażowanym obywatelem; ma wyraźne poczucie własnej skuteczności; jest niezależny wobec tradycyjnych źródeł presji, zwłaszcza w podejmowaniu podstawowych decyzji tyczących jego osobistych spraw; jest gotowy na przyjęcie nowych doświadczeń oraz idei, tzn. ma względnie otwarty umysł i elastyczność poznawczą" [A. Inkelcs 19S4, s. 4S0], Człowiek nowoczesny przejawia ponadto aktywność w zbieraniu informacji o faktach, w działaniu zaś opiera się na zdobytej 'wiedzy; nic-jest on zorientowany na przyszłość, a raczej na teraźniejszość i przyszłość. Tym samym jest on nastawiony na