SNB13883

54

istnienia, zdrowia, normalnego funkcjonowania, dodatniej atmosfery życia w _gr cach możliwych standardów i polnej zależności opiekuńczej.

Na to naturalne zróżnicowanie procesu opieki nakłada się nadzwyczajny, vvi_e|_c złożony czynnik ponadpodmiotowych potrzeb podopiecznych i opieki, w postaci wielorakich ujemnych dewiacji, nienormalnych i niekorzystnych dla życia lud?, kiego sytuacji, w które musi wkroczyć opieka (choroby, znaczne i dotkliwe upośledzenia, wypadki losowe, patologiczna niedołężność, sieroctwo itp.)¹. Warto w tym miejscu zauważyć, że —jak dotąd — w naszych publikacjach dotyczących teorii opieki pojęciu „proces opiekuńczy” nadaje się najczęściej zbyt ograniczone znaczenie, zawierające się tylko w granicach opieki powodowanej tymi właśnie czynnikami, w odniesieniu do dzieci i młodzieży.

Wyraża się to najpełniej w stanowisku A. Kelma, według którego proces opiekuńczy obejmuje dwa cykle działania: diagnostyczny i realizacyjny. W pierwszym zawierają się:

—    sygnalizacja potrzeby opieki [...] przez sąsiadów, placówki służby zdrowia, placówki oświaty i wychowania, a także organizacje społeczne,

—    rozpoznanie potrzeby opieki, czyli właściwa diagnoza sytuacji dziecka powinna być dokonana w zasadzie tylko przez upoważnionych do tego pracowników opieki nad dzieckiem [...],

—    kwalifikacja potrzeby opieki, czyli ocena sytuacji dziecka oraz podjęcie decyzji o zastosowaniu odpowiedniej opieki częściowej lub całkowitej,

—    udzielenie pomocy lub przekazanie dziecka do wskazanej w decyzji formy opieki nad dzieckiem.

Cykl realizacyjny, czyli właściwy proces „opiekuńczo-wychowawczy” obejmuje:

—    włączenie dziecka do życia w nowym dla niego środowisku,

—    realizację zadań etapowych obejmujących przygotowanie wychowanka do samodzielnego życia w społeczeństwie [...],

—    okres bezpośredniego usamodzielnienia,

—    opiekę wspomagającą w pierwszym okresie samodzielnego życia.

Natomiast według J. Maciaszkowej „proces opiekuńczo-wychowawczy” powinien obejmować następujące etapy:

a)    rozpoznawanie potrzeb opiekuńczych poszczególnych jednostek i środowiska,

b)    diagnoza społeczna,

c)    profilaktyczna działalność opiekuńcza,

d)    kompensacja społeczna braków środowiskowych,

e)    wspomaganie rozwoju jednostki i rodziny,

O przekazywanie indywidualnych przypadków różnym instytucjom i placówkom według ich kompetencji,

g)    koordynacja działań w środowisku,

h)    ocena efektywności działań,

i)    postulowanie zmian w zakresie stosowanych metod².

Prowadzi to w konsekwencji do dalszego zróżnicowania procesu opieki. Stąd też uwzględniając ten globalny czynnik można w każdym z tych dwóch rodzajów procesu wyodrębnić dwa typy. W obrębie pierwszego, ewolucyjnego, proces normalny, dotyczący opieki nad dziećmi i młodzieżą, doprowadzający je do samodzielności życiowej oraz proces nadzwyczajny, wynikający z części wspomnianych ujemnych dewiacji, prowadzący do przezwyciężenia określonych niedyspozycji i osiągnięcia odpowiedniej normy, istotnej ze względu na samodzielność funkcjonowania. W zakresie zaś drugiego, inwolucyjnego, proces normalny, przejawiający się w nie zakłóconej ujemnymi czynnikami opiece nad człowiekiem starym, aż do jego zejścia oraz proces nadzwyczajny, wynikający z takich nieodwracalnych dewiacji, jak: nieuleczalna, postępująca choroba, pogłębiające się upośledzenie, tworzące stan beznadziejny.

Z kolei każdy z wyłonionych w ten sposób czterech typów rozpatrywanego procesu można ujmować dwojako: parcjalnie i całościowo. W pierwszym ujęciu zajmujemy się odpowiednimi zmianami w czynnościach i zależnościach opiekuńczych tylko w zakresie wyodrębniających się elementów składowych samodzielności życiowej, jak na przykład od pełnej w pewnym zakresie obsługi podopiecznego aż do doprowadzenia go do uzyskania pełnej umiejętności samoobsługowej (odżywiania się, utrzymywania higieny osobistej, ubierania itd.). Natomiast drugie sprowadza się do traktowania tego procesu jako określonych, kolejnych cykli zmian w całokształcie opieki od jej stanu wyjściowego, początkowego aż do końcowego, jak na przykład od narodzin dziecka aż do jego usamodzielnienia się; od pewnego okresu starości aż do odprowadzenia na miejsce wiecznego spoczynku. Całość tych zróżnicowań można przedstawić za pomocą następującego schematu:

1

Por. A. Kelm. Formy opieki nad dzieckiem w Polsce Ludowej, Warszawa 1968, s. 10.

2

³ Cytat z powielonego maszynopisu referatu Autorki wygłoszonego na krajowym seminarium poświęconym metodologii pedagogiki opiekuńczej 20—21 V 1987 r. w Toruniu, zorganizowanym przez Zakład Teorii Wychowania Instytutu Pedagogiki i Psychologii UMK. Wypada tu dodać — do sformułowanej uwagi interpretacyjnej — że te zbliżone do siebie koncepcje struktury „procesu opiekuńczo-wychowawczego” odznaczają się nadto, zwłaszcza ta druga, dużą ogólnikowością, co nadaje im charakter postulowanego cyklu działalności zorganizowanej, ogólnego toku postępowania wobec dzieci pozbawionych naturalnej opieki rodzinnej.