SNB14102

3. HOMO-EUTHYPHRONICUS

Eutyfronika to taka dziedzina wiedzy filozoficznej, stworzona prze/. Józefa Bańkę, która troszczy się o równowagę w sferze ludz-kiego bytowania.²⁵ Chodzi oczywiście o wiele typów czy też wiele rodzą-jów równowagi. Idzie więc o równowagę między sferą „thymos” a sferą „phronesis”, a więc sferą uczuciową i rozumową.²⁶ Chodzi o równowagę aksjologiczną między wartościami materialnymi a duchowymi.²⁷ Chodzi też o równowagę między czynem (actio) a myśleniem (cogito). Człowiek, który zachowuje stan równowagi, jest wysoce uduchowiony. Jednak świat współczesny wywiera na człowieka wiele presji, które uniemożliwiają, lub utrudniają mu utrzymanie jakiegokolwiek typu równowagi. Wychowanie jest więc tym elementem ludzkiej egzystencji, które ma zapewnić wszystkie typy równowagi. Zatem współczesne wychowanie powinno iść w kierunku równowagi duchowej, to znaczy powinno ukształtować człowieka typu homo-euthyphronicus.

Wiadomo z psychologii rozwojowej, że sfera thymos i phronesis zmienia się u człowieka. Dziecko wspiera się głównie na sferze thymos, zaś człowiek dorosły na sferze phronesis, czyli rozumowej. Rasowego businessmana nie interesuje sfera uczuciowa, lecz froniczna — jest nią zysk Jest to przejaw zachwiania równowagi wskutek wadliwego wychowania. W szkołach handlu i businessu uczą kalkulacji i przedsiębiorczości, a nie litości czy miłosierdzia. Stąd też wykształcenie businessmana jest fronicz-ne, oparte na sferze ratio, a nie na sferze thymos. Chcąc zatem wychować człowieka zgodnie z normami moralnymi i etycznymi trzeba w procesie wychowania zatroszczyć się w równej mierze o sferę thymos jak i phronesis. Trzeba zaszczepić szacunek dla świata wartości materialnych i przywiązanie do wartości duchowych. Należy w trakcie wychowania zadbać, aby istniała równowaga między czynem a myślą. Z całą pewnością są to zadania niezwykle trudne do spełnienia, lecz w efekcie dające pożądany rezultat wychowawczy.

Model wychowawczy euthyphronicus — byłby zatem wcieleniem najlepszych cech i .idei humanizmu. W modelu tym przedmiotem wychowania staje się sam podmiot świadomy.²⁸ Dotychczasowe sugestie niektórych pedagogów, wedle których kształcenie (sfera — phronesis) stymuluje wychowanie (sfera — thymos), jest wielce dyskusyjne, a to z tego względu na fakt, że codzienna praktyka tej formuły nie potwierdza. Można być geniuszem, a zarazem mordercą. Można być analfabetą, a jednoczę-

śnie godnie wychowanym. Obiegowa opinia, że wykształcenie wpływa na wychowanie, jest założeniem ad hoc, którego nie konfirmuje ludzkie doświadczenie. Doświadczenie ludzkie nie potwierdza tych zależności w całej rozciągłości.

Model wychowawczy homo-euthyphronicus oparty byłby więc na równowadze sfery thymos (woluntarystyczno-emocjonalnej) ze sferą phronesis (rozumowo-racjonalnej). Respektowałby także równowagę w świecie wartości między wartościami materialnymi a duchowymi (resp. - humanistycznymi). W modelu tym przestrzegałoby się zgodności myśli z czynem.

Jest kwestią niepodważalną, że w świecie dzisiejszym istnieje globalnie zapotrzebowanie na taki model wychowawczy. Niestety, jego powodzenie uzależnione jest od oczekiwań i tendencji ogólnoludzkich. Tymczasem świat, a ściślej mówiąc ludzkość, obrała „własny” model wychowania, który daleki jest od poglądów i dezyderatów świata myślicieli i pedagogów. Świat współczesny realizuje komercjalny model, narzucony obecnie ludzkości przez giełdy światowe, sieć banków światowych i cenę złota. Zatem „dyktatem" w sprawach wychowania w skali ogólnoświatowej stał się pieniądz i wartości materialne. Miał rację Bertrand Russell, kiedy jeszcze przed drugą wojną światową pisał, że „regulatorem” życia na ziemi stanie się kapitał.³’ Prawdopodobnie szkoła dzisiejsza partycypuje w procesie kształcenia, natomiast coraz mniej w sferze wychowania. Funkcję tę „przejęły” od szkoły inne agendy; massmedia, kapitał, polityka. Z tej racji prestiż szkoły chwieje się i podupada. Wpływ szkoły na wychowanie pomniejsza się i będzie się stale pomniejszał, chyba że ktoś ma na myśli wpływy wychowawcze ujemne, lecz te wykluczamy z naszych rozważań. Trudno powiedzieć, w jakim kierunku potoczą się zjawiska wychowawcze w skali globu ziemskiego, ale prognozy tak zwanych Zukunftforscher (badaczy prognoz) nie są zachęcające.

Starsze generacje pedagogów nie kwapią się do reform, zaś generacje młode pochłonięte gorączką zdobywania kapitału utraciły takie zainteresowania. W sumie panuje regres w zjawiskach wychowawczych. Pragmatycy mówią, że najpierw trzeba się nasycić wartościami materialnymi, a później przyjdzie czas na realizację wartości duchowych. Ale ponieważ granica zachłanności posiadania ciągle się u człowieka przesuwa, więc nie wiadomo kiedy nastąpi stan nasycenia materialnego. Jest to postawa skrajnie utylitarystyczna, lecz niestety narastająca we współczesnym

59