str46G

Tabela I. Znane teratogeny działające na człowieka

Teratogen	Okres krytyczny	Wady
Różyczka	Większość uszkodzeń w okresie pierwszych 6 tygodni, >16 tygodni ryzyko uszkodzenia bardzo małe	Wrodzona wada serca (głównie drożny przewód Botalla), zaćma, małogłowie, upośledzenie umysłowe, głuchota, retinopatia, cukrzyca insulinozależna w przyszłości w 20%
Wirus cytomegalii	Trzeci lub czwarty miesiąc	Upośledzenie umysłowe lub małogłowie występuje w 5-10% przypadków
Toksoplazmoza	12% ryzyko w okresie 6-17 tyg. 60% ryzyko w okresie 17-28 tyg.	Upośledzenie umysłowe, małogłowie, zapalenie siatkówki i naczyniówki
Alkohol	? Pierwszy trymestr ciąży	Upośledzenie umysłowe, małogłowie, wrodzone wady serca, wady nerek, opóźniony rozwój wewnątrzmaciczny, rozszczep podniebienia, charakterystyczna twarz
Fenytoina (hydantoina)	Pierwszy trymestr ciąży ok. 10% uszkodzeń	Hipoplazja dystalnych paliczków, krótki nos, szerokie nozdrza, ptosis, rozszczep wargi i podniebienia, upośledzenie umysłowe, w przyszłości podwyższone ryzyko zachorowania na nowotwory, głównie neuroblastoma
Thalidomid	34-50 dni od zapłodnienia	Fokomelia, wrodzone wady serca, zwężenie odbytu, atrezja zewnętrznych przewodów słuchowych
Warfarian	Ekspozycja między 6 a 9 tygodniem w 30% przypadków powoduje wady strukturalne, po 16 tyg. upośledzenie umysłowe	Hipoplastyczny nos, zaburzenia górnych dróg oddechowych, atrofia nerwów wzrokowych, krótkie paliczki dystalne, upośledzenie umysłowe
Chlorochina		Głuchota, zmętnienie rogówki, zapalenie siatkówki i naczyniówki
Sole litu		Wrodzone wady serca
Walproanian sodu		Wady cewy nerwowej (1-2%), spodziectwo, mikrosomia, mały nos, długie cienkie palce, opóźnienie rozwoju umysłowego

Ilipertermia złośliwa - objawia się gwałtownym wzrostem ciepłoty ciała - powyżej 40° C - po zastosowaniu narkozy z użyciem pochodnych halotenu, powodującym śmierć 2/3 pacjentów z tym defektem.

Dziedziczy się autosomalnie dominująco.

Praktycznie nie jest możliwe wykrycie defektu przed zabiegiem, wymagającym narkozy, tym większej wagi nabiera wywiad rodzinny odnośnie ewentualnych przypadków nagłej śmierci około-operacyjnej i właściwy wybór środka znieczulającego.

Celiakia - nietolerancja glutenu - ujawnia się ok. 6 miesiąca do 7 roku życia. Częstość występowania 1 : 2000 osób. Mutacja genowa powoduje brak swoistego enzymu, rozkładającego białko glutenu. Ryzyko wystąpienia celiakii u potomstwa osoby obarczonej defektem oraz u rodzeństwa wynosi 1 : 33; dla krewnych II stopnia jest mniejsze - 1:100.

Czynnikiem środowiskowym, który wyzwala objawy, jest białko alfa-gliadyna -składnik glutenu, występującego w ziarnach zbóż. Nietolerancja glutenu objawia się biegunką, obfitymi, jasnymi stolcami, wzdęciami, zespołem złego wchłaniania, alergią, zahamowaniem wzrostu.. Leczenie polega na konsekwentnym stosowaniu diety eliminacyjnej -bezglutenowej.

Choroby (aberacje) chromosomowe

Przyczyną tych chorób mogą być zarówno aberracje strukturalne chromosomów, jak i dotyczące liczby chromosomów.

Podobnie jak w przypadku wad uwarunkowanych mutacjami genowymi, aberacje mogą dotyczyć autosomów i heterochromosomów.

Zaburzenia chromosomowe strukturalne

Zespół Pradera-Wiłliego. Częstość występowania 1 na 10 000 urodzeń. Przyczyną jest mikrodelecja. W chromosomie 15 pochodzenia ojcowskiego |46,XX, del(15)(qll.2-ql3) lub 46,XY, del(15)(qll.2-ql3)].

IJ noworodków może występować obniżone napięcie mięśniowe, twarz jest płaska, warga górna uniesiona, hypogenitalizm.

W późniejszym wieku hipotonia ustępuje, ale pojawia się otyłość i upośledzenie umysłowe.

Zespół Angelmana. Częstość występowania 1 na 20 000 urodzeń.

Podobnie jak poprzedni zespół, jest efektem mikrodelecji w tym samym miejscu chromosomu 15, ale pochodzenia matczynego.

Objawami klinicznymi są: ciężkie upośledzenie umysłowe, ataksja, napady śmiechu, padaczka, opóźniony rozwój, bardzo słaby rozwój mowy. Zespół Pradera-Williego i zespół Anglemana są przykładami piętna genomowego.

47