strona (105)

Wraz ze wzrostem temperatury zwiększa się aktywność prawie wszystkich enzymów i katalizatorów tkankowych, a zatem przyspiesza się przemiana materii, często proporcjonalnie do kwadratu przyrostu temperatury.

Przy temperaturze ciała ludzkiego od 43 do 44°C ulega destrukcji około 5 do 10% zdrowych komórek. Giną struktury słabsze i w okolicach gorzej ukrwionych, w których dłużej utrzymuje się zwiększona temperatura. Powyżej 44°C ginie coraz większy odsetek komórek i ulegają uszkodzeniu niektóre termolabilne związki biochemiczne.

Temperatura powyżej 45°C powoduje zmiany nieodwracalne, których klinicznym wyrazem jest oparzenie występujące przy temperaturze około 50°C.

Celem hipertermii jest utrzymanie zwiększonej ilości energii cieplnej w tkankach przez okres potrzebny do uzyskania efektu terapeutycznego. Reakcje eliminacji ciepła przeszkadzają w utrzymaniu przegrzania, dlatego czasem używa się środków hamujących mechanizm termoregulacji.

Przegrzanie jest stanem podobnym do gorączki. Gorączka pełni funkcję mobilizującą procesy obronne ustroju, zwłaszcza w infekcjach. Podobnie zapalenie, jako miejscowy odczyn obronny, łączy się z reguły z podniesieniem temperatury. W tych przypadkach podwyższenie temperatury jest objawem w znacznym stopniu korzystnym.

Przegrzanie jest wykorzystywane do usuwania z ustroju obcych lub nieprawidłowych komórek, które ulegają destrukcji w temperaturach znoszonych przez zdrowe tkanki ustroju ludzkiego. Tak leczono kiłę i tak obecnie wspomaga się usuwanie nowotworów złośliwych.

Komórki nowotworowe łatwiej giną przy niedoborze tlenu (szczególnie w zawsze źle ukrwionych guzach) niż komórki zdrowe. Podniesiona temperatura wymusza wzrost przemiany materii, który dla komórki nowotworowej jest zabójczy w warunkach osłabionej wymiany gazowej, wpływ ten zwiększa się przez podanie środków wymuszających zużycie tlenu (np. glukozy). Im złośliwsza jest postać nowotworu, tym większa jego wrażliwość. Stwierdzono także, że przy hipertermii na powierzchni komórek nowotworowych występuje białko, nazywane białkiem szoku termicznego. Białko to aktywizuje naturalnych „zabójców", tj. komórki należące do układu immu nologicznego, niszczące obce struktury. Dzięki tym właściwościom można przez hi-pertermię selektywnie niszczyć tkanki nowotworowe. Zniszczenie tkanki nowotworowej następuje w temperaturze powyżej 41,5°C. Istnieje zatem tylko niewielki zakres temperatur terapeutycznych: od 41,5 do 42,5°C. Gorączka sztuczna, wywołana podaniem białek bakterii, nie przekracza 39°C i nie wystarcza do tego celu.

Hipertermia ogólnoustrojowa wymaga intensywnej opieki medycznej. Współczesna technika pozwala na dość dokładne kontrolowanie temperatury ciała. Zwykle przy zabiegu głowa pozostaje nie nagrzewana, a nawet może być miejscowo oziębiana. Hipertermię ogólną uzyskuje się w gorących kąpielach, w nowoczesnych aparatach wykorzystujących ciepło konwersyjne z promieniowania podczerwonego i czerwonego oraz z promieniowania diatermii. To ostatnie znajduje zastosowanie do wytwarzania hipertermii miejscowej.

Reakcja eliminacji ciepła

Nagrzewanie powoduje uruchomienie mechanizmów eliminacji ciepła. Najpierw występuje przekrwienie skóry, następnie pocenie się, towarzyszy im obniżenie ciśnienia tętniczego, przyspieszenie akcji serca, ograniczenie termogenezy, przyha-

105