strony84 85

Do energochłonnych gałęzi przemysłu zaliczamy przede wszystkim hutnictwo metali nieżelaznych oraz część przemysłu chemicznego (np. produkcja kauczuku, polietylenu, chloru).

4.2. Hierarchiczny układ ośrodków usługowych

Podstawą teoretyczną kształtowania systemów obsługi są teorie sieci osadniczej, do których należą przede wszystkim teoria bazy ekonomicznej i teoria ośrodków centralnych W. Christallera [1933]. Obie teorie odnoszą się do problematyki działalności usługowej.

4.2.1. Teoria bazy ekonomicznej

Miasta pełnią różnorodne funkcje. Funkcje miejskie są związane z prowadzoną w nich działalnością społeczno-gospodarczą. Miasta realizują zatem określone funkcje:    usługowe, przemysłowe, rolnicze, kulturotwórcze, turystyczne,

administracyjne itd. W miarę wzrostu wielkości miast ich funkcje stają się wielorakie. Określa się to mianem dywersyfikacji (zróżnicowania).

Funkcje miast, określone jako „całokształt działalności społecznych i gospodarczych, jakie miasta spełniają w systemie gospodarki narodowej” [Jerczyński 1973, s.17], można rozpatrywać dwojako:

1)    określając rolę, jaką pełnią poszczególne rodzaje funkcji w działalności społeczno-gospodarczej miasta ujmowanego jako pewna całość (obszar zamknięty),

2)    określając rolę miast (obszarów otwartych), jaką pełnią w systemie osadniczym regionu (kraju) poprzez ustalenie relacji funkcjonalno-przestrzennych z otoczeniem.

W pierwszym ujęciu można mówić o poszczególnych funkcjach rodzajowych (np. usługowej, przemysłowej, uslugowo-przemysłowcj) jako funkcji dominującej, głównej czy też charakterystycznej danego ośrodka w zależności od przyjętych kryteriów statystycznych. Zwykle mierzy się to udziałem pracowników związanych z daną funkcją w ogólnym zatrudnieniu w mieście.

Drugie podejście reprezentowane jest przez koncepcję bazy ekonomicznej²⁰. Jest ono oparte na założeniu, że ludność pracująca w mieście składa się z dwóch podstawowych grup. Pierwsza z nich związana jest z działalnością gospodarczą otwartą terytorialnie na zewnątrz (ponadlokalnie), druga - z gospodarką ukierunkowaną do wewnątrz (lokalnie). Innymi słowy, funkcje miasta dzielą się na dwie grupy:

1)    funkcje egzogeniczne (inaczej miastotwórcze) - czyli formy działalności spełniane przez miasto na rzecz świata zewnętrznego (skierowane na eksport), a więc produkcja materialna o zasięgu ponadlokalnym, obsługa ludności zamieszkałej poza miastem itp.,

2)    funkcje endogeniczne (inaczej uzupełniające) - czyli działalność, którą miasto wykonuje w celu zaspokojenia potrzeb własnych ludności, a więc obsługa rynku miejscowego.

Przyjmuje się, że zatrudnieni w pierwszej grupie wynikami swej pracy (worzą ekonomiczną bazę dla rozwoju danego miasta, stanowią istotę jego egzystencji.

Funkcje egzogeniczne są wyrazem otwarcia miasta na zewnątrz, współzależności z innymi miastami ze względu na dużą liczbę powiązań, wyznaczają ich miejsce w geograficznym podziale pracy.

Funkcje endogeniczne wyrażają domknięcie miasta, jego unowyslarczalność (niezależność). Na ogół im mniejsze miasto, tym jest mniej ■unowystarczałne (zatem reprezentuje wyższy stopień otwarcia). Wraz ze wzrostem miasta zwiększa się z reguły wewnętrzny podział pracy, poszczególne

" Szerokie omówienie tej teorii zawiera praca K. Dziewońskiego [1971].