strony12 13

Przykładowo niektóre gałęzie przemysłu wymagają wysokich nakładów pracy żywej na jednostkę produktu, inne zużywają szczególnie dużo energii elektrycznej, jeszcze inne wymagają dużego terenu [McCaity, Lindberg 1969, s. 222],

Nakłady każdego z czynników produkcji można wyrazić w kategorii sum pieniężnych na jednostkę produkcji. Proporcja poszczególnych czynników nie jest całkowicie stała, ponieważ mogą być one wzajemnie zastępowalne w pewnych granicach, określonych przez warunki technologiczne produkcji [McCarty, Lindberg 1969]. Istnieje bowiem możliwość zastąpienia nakładów jednego czynnika produkcji w miejsce nakładów innego czynnika. Mówimy wtedy, że czynniki są substytucyjne (choć najczęściej w ograniczonym stopniu, a niekiedy wcale nie można dokonać substytucji). Zastępując np. energochłonne i materiałochłonne maszyny bardziej doskonałymi, możemy zmniejszyć zużycie energii i materiałów. W takim przypadku następuje substytucja nakładów na maszyny w miejsce nakładów na nośniki energii i materiały. Zwiększając nakłady na transport, możemy sprowadzić z dalszych odległości surowce i przetwory tańsze od tych, które są dostępne bliżej, tzn. możemy dokonać substytucji nakładów na transport w miejsce nakładów na surowce i przetwory^{1 2 3} [Isard 1956].

Substytucja dóbr oznacza ich zastępowalność pod względem ich zastosowania, gdy dwa dobra mają podobne właściwości i służą zaspokajaniu tej samej potrzeby⁴. I tak np. włókna syntetyczne mogą być substytuowane w miejsce włókien naturalnych lub jeden surowiec energetyczny w miejsce drugiego.

Produkcja dóbr i usług może być realizowana przy użyciu różnej kombinacji czynników produkcji. Dobra lokalne, kwalifikacje miejscowej siły roboczej, koszty transportu lub energii, istniejąca struktura czy lokalizacja względem reszty systemu mogą sprawiać, że w jednej miejscowości korzystniejsza jest jedna kombinacja, w innej - z kolei inna. Kierując się kryterium ekonomicznej efektywności wybieramy taką lokalizację, w której łączny koszt stosowanej kombinacji czynników jest najniższy [Domański 1998, s. 71].

Rys. 2. Substytucja czynników rozwoju. Łączne nakłady przy różnych lokalizacjach

/.układy zlokalizowane w pięciu miejscowościach: A, B, C, D, E. Łączna wysokość nakładów pracy uprzedmiotowionej i żywej jest najniższa na punktach położonych na prostej PR. W tym przypadku zakład zlokalizowany w punkcie E produkuje najtaniej.

Źródło: Domański 1987b, s. 246

Wielkość przestrzennego zróżnicowania poszczególnych elementów kosztów związana jest w dużej mierze z ich ruchliwością; im bardziej ruchliwy jest »Liny czynnik produkcji, tym różnice jego cen w różnych miejscach są mniej c I Ink ziemia jest czynnikiem produkcji zlokalizowanym w sposób trwały, w \vi.|.|.tt z czym różnice kosztów występujące między różnymi miejsia........... l>yć bardzo duże. Koszty kapitału natomiast nic wykazują

1

⁴ Analiza substytucji czynników produkcji jest z reguły częścią składową analizy lokalizaoyj

2

ncj.

3

Wspomniany wcześniej przykład stosowania prefabrykatów w budownictwie jest równn

4

substytucją dóbr,a w szczególności produktów. Stanowi ona w rzeczywistości typ konwi i n|i (przekształcenia) usług na dobra, podobnie jak chociażby produkcja płyt muzycznych |. i szczególnym rodzajem substytucji koncertu muzycznego.