symbol073

146

Żywiołu wody z realnymi wahaniami wilgotności, możemy dostrzec przenikanie się obu tych światów. Syntezę owych problemów ilustruje wykres 8 (wahania poziomu wód według: Stasiak 1971, ryc. 10). Naniesiono nań informacje z odległych dziedzin nauki. Efekt tej czynności jest jednak wielce zajmujący. Każdy z utworzonych wcześniej wzorów symbolicznych koresponduje bowiem z odmienną fazą neoholoceńskiego klimatu.

Typ dionizyjski miałby zredukowane wyjaśnienie we wczesno-śubborealnym dostatku opadów atmosferycznych. Ich optimum, pomiędzy • 3500 a 2500 lat p.n.e., towarzyszy analizowanym-źródłom KPL i KAK. Niezakłócona pewność życiodajnego deszczu ukształtowała specyfikę manifestacji jego symboliki. Naczynie i pożywienie, otchłań jezior i moczarów, tworzą swoiste komunikaty słane opiekunom dobroczynnych zasobów. Istotą ich było zawsze wzmocnienie bóstw lub żywiołów przychylnych człowiekowi (Piekarczyk 1979, 173) .

1 - Poziom wody    3 - Typ apolliński

2 - Typ dionizyjski    4 - Typ dialektyczny-

Wykres 8. Symbolika akwatyczna w kontekście zmian paleohydrologicznych

Idee dostatku i obfitości znajdują odzwierciedlenie w depozytach KPL i KAK. Wspominaliśmy o częstym składaniu w owym czasie naczyń do środowisk wodnych. Rzadziej nieco, choć na obszarze większym od Polski północnej, towarzyszyły im pozostałości pożywienia (Gabałówna 1963, 54).

Według różnych koncepcji śmierci zmarły nie umiera definitywnie, ale zachowuje szczątkową formę bytu. W oczekiwaniu powrotu do cyklu kosmicznego dusza ludzka cierpi, co wyraża się zazwyczaj pragnieniem (Eliade 1966, 197-198). Zaspokojenie tej potrzeby spoczywa w gestii żyjących współziomków. Raczą oni duchy przodków pokarmem i napojem, by nie narazić się na ich gniew (Tokarczyk 1986, 116).

Grobowce KPL i KAK lokowano przede wszystkim w pobliżu jezior, stawów i bagnisk. Komunikowały one pośrednio zstępowanie w głąb ziemi, poprzez waloryzację kierunku mitycznej północy i zachodu. Ze względu na wczesnosubborealny dostatek i stabilność opadów, stanowiły równocześnie niewyczerpany rezerwuar wód, zaspokajających wieczne pragnienie zmarłych.

Z początkiem drugiej części okresu subborealnego nastał apolliński typ percepcji Żywiołu wody. Zdobnictwo, jak sugerował Read, podąża tropem zmieniającego się środowiska (Read 1982, 60--63). Także kosmologiczny sens Żywiołu wody nabiera w nowej wersji specyficznego wyrazu. Wyobrażenia roślinne i antropomorficz-ne, trudne do praktycznego odróżnienia, łączy umiejscowiei>ie powyżej linii zygzakowatych na ceramice. Dodać należy, iż wzmiankowane motywy występują w początkach (KCS, I OEB) i u schyłku typu apollińskiego. Nie są natomiast znane z naczyń kultur Niżu Polskiego w II i III OEB, gdy wilgotność atmosferyczna osiąga neoholoceńskie minimum.

Wówczas rozpowszechniają się dekoracje zygzakowate i spiralne na przedmiotach metalowych. Ceramika zaś przedłużycka i wczesnołużycka odznaczała się. dążeniem do geometryzacji form oraz ornamentyki (Gedl 1989, 709). Read stwierdził powszechność tego stylu pośród społeczeństw otoczonych niekorzystnymi warunkami klimatycznymi (Read 1982, 63).

Metamorfoza rozwiniętego zygzaka do postaci akwatycznej spirali może być rozpatrywana w kontekście ekologicznym. Konty-nentalizm i wszelkie jego pogodowe implikacje odbijają się refleksem na sposobie pojmowania mitycznego Żywiołu wody. Zwinięty wąż symbolizuje chęć zawładnięcia dobrami należnymi człowiekowi. W chrześcijaństwie pragnie zdobyć dla siebie owoce nieśmiertel-