słow005

metodologii w archeologii i naukach pokrewnych. Budowanie modeli teoretycznych, analiza zjawisk kulturowych, stawianie nowych problemów, dotychczas pomijanych w literaturze przedmiotu, pozwalająmieć nadzieję na wytworzenie zaczynu do dalszych owocnych prac nad początkami kultury słowiańskiej i kształtowaniem się Słowian jako odrębnego zespołu etnicznego.

Autorzy wystawy zdają sobie sprawę z braków, które może spostrzec uważny czytelnik i widz ekspozycji. Część z nich ma jednak wymiar pozanaukowy. Pierwsze ograniczenia dotyczyły wyboru zakresów chronologicznego i terytorialnego wystawy. Uznaliśmy za słuszne poświęcenie ekspozycji jedynie najstarszym dziejom Słowian, biorąc za punkt wyjścia czas ich pojawienia się nad Dunajem w początkach VI w. Potwierdzają go przekazy pisane (Prokop z Cezarei) i powtarzająca się od tego czasu w źródłach historycznych nazwa własna etnosu słowiańskiego (Sklawenowie, Sklawinowie, Sklaweni oraz, dla ich wschodniego odłamu, Antowie). Doszliśmy do wniosku, że okres tworzenia się wczesnofeudalnych państw słowiańskich, a w szczególności Wielkich Moraw, Polski, Czech i Rusi, jest stosunkowo dobrze rozpoznany, organizowano też już wystawy archeologiczne poświęcone kulturze wielkomorawskiej czy początkom Polski. Dlatego tematyka tej wystawy obejmuje okres do powstania państw słowiańskich (co miało miejsce na poszczególnych obszarach w różnym czasie).

Nie przedstawiliśmy również zagadnień związanych z etnogenezą Słowian. Jest to w dalszym ciągu problem szeroko w nauce dyskutowany, daleki od jednoznaczności i ostatecznych ustaleń. Temu zagadnieniu poświęcone są trzy artykuły, napisane przez Aleksandra Gieysztora, Hannę Popowską-Taborskąi Stanisława Tabaczyńskiego. Szczególnie ten ostatni autor omawia metodologię i perspektywy badawcze związane z problematyką etnogenetyczną, z wykorzystaniem najnowszych trendów w nauce światowej. Nauka polska ma w tej dziedzinie już niejedno ważkie dokonanie.

Początki kultury słowiańskiej w Europie, słabo rozświetlone przekazami historycznymi, dały - paradoksalnie - ważki impuls badaniom archeologicznym. Szczególnie w ostatnich trzydziestu latach wielu badaczy okresu wczesnośredniowiecznego zajęło się tą problematyką. Prace terenowe i następujące po nich działania kameralne doprowadziły do powstania wielu opracowań syntetycznych, podsumowujących naszą wiedzę o Słowianach na różnych obszarach ich osadnictwa. Tej problematyce sąpoświęcone teksty Michała Parczewskiego oraz (w pewnej mierze) Zbigniewa Kobylińskiego. Trzeba przy tym podkreślić, że wielokrotnie archeologia ukazała zupełnie nowy obraz rozwoju ziem Europy Środkowej, Południowej i Wschodniej w najstarszych fazach wczesnego średniowiecza, właśnie dzięki odkryciom dotychczas nieznanych, a ważkich naukowo śladów osadnictwa słowiańskiego. Odkrycia te wpłynęły na rozszerzenie podstawy źródłowej badań także o zagadnienia kontaktów Słowian z ludami obcymi etnicznie, nie tylko w ramach kolonizacji, wynikającej z ruchów migracyjnych, jakie przetaczały się przez Europę w IV-VII w. Istotne okazały się badania nad formami współżycia grup ludzkich na obszarach pogranicza, w szerokich strefach rubieży kulturowych i etnicznych. Stąd zainteresowanie sposobami organizowania życia społecznego, aparatem