s che 1d

Tabbca 18 1

Podstawowe grapy funkcyjne związków organicznych

Wzór	Nazwa	Związek
-OH	hydroksylowa	alkohole, fenole
O
_ę +	formy! ow3	aldehydy
11
-c=o	kaibnnylowa	ketony
0
_ 4	karboksylowa	kwasy
^S0H ,0
—c'	estrowa	estry
0—R
•NHn	aminowa	aminy
-CN	nitrylowa	nitryle
•NOj	nitrowa	związki nitrowe
	amidowa	amidy
nh2
-X <F, Cl, Br, l)	halogenowa	fluoTowcopOchodn e
-SH	trałowa	merkaptany
-SOJI	sulfonowa	kwasy sulfonowe

18.1.2. WYBRANE REAKCJE ZWIĄZKÓW ORGANICZNYCH

1. Alkany (C,H_2łłł2) - występują w gazie ziemnym, ropie naftowej i produktach jej rektyfikacji.

CH* - metan    C*H₉-butan

CiHć - etan    C>H_tó- pentan

CjHj - propan    C*Hj₂ - heksan

Alkany są związkami niepolamymi, palnymi Do butanu są gazami, ze wzrostem długości łańcucha maleje ich lotność. Są związkami mało reaktywnymi. Największe znaczenie praktyczne mają silnie egzotermiczne reakcje spalania:

02

CH< -►    C0₂ + H2O + Q

metan

Pod wpływem światła alkany ulegają rodnikowej reakcji podstawienia:

Clj hv    Clj hv    Cl* bv    CU hv

CH< -*■ CHjCJ -*“ CHjCfe -*■ CHClj -► CCU

-HO    -HCI    -HO    -HC1

metan    chlorek motylu chlorek metylom chloroform czterochlorek

węgla

2. Alkeny (CJłj„) - są węglowodorami nienasyconymi, tworzą łańcuch, w którym występuje wiązanie podwójne. Nazwy ich tworzymy z nazw alkanów zamieniając końcówkę -an na -en. Właściwości fizyczne podobne do alkanów', natomiast w odróżnieniu od alkanów są związkami reaktywnymi. Ulegają reakcjom przyłączenia i polimeryzacji, w czasie których pęka jedno z wiązań (wiązanie tt):

CH^CHj + Hb (Ni) -- CHsCHj

cten    ema

Cll,CH2CHBjCH₂Br

1,2-dibrouiobuuui

CH_rCH₂Cl

chlorek etylu

CHjCIIjCUfCHi + Br₂

i-buteti

CH₂=CH₂ + HO

eten

polimeryzacja

n CH₂-CH₂

-* (CHj-CHjK

3,    Alkiny (C_nHj_a-i) - tworzą łańcuch, w którym występuje wiązanie potrójne Praktyczne znaczenie ma tylko acetylen (CjHj). Egzotermiczna reakcja spalania jest wykorzystywana w palnikach Acetylen, pod ciśnieniem ulega łatwo gwałtownemu rozkładowi. Daje reakcje przyłączenia podobnie do alkenów;

CH=»CH + HCI -- CH₂=CHC1

chlorek winy lu

4.    Węglowodory aromatyczne - tworzą pierścienie, w których występują „zdelokalizo-wane” elektrony tt, co zaznacza się za pomocą kółka. Najprostszym węglowodorem aromatycznym jest benzen o wzorze sumarycznym Cdh. Benzen daje charakterystyczne reakcje podstawienia

Oj, (FeCh)

Cl

chk> robę ran

133