s gli�

Przestrzenne zagospodarowanie terenu napotyka szereg ograniczeń wynikających z cech przyrodniczych danego regionu. Według S. Kozłowskiego istnieją trzy główne bariery ograniczające działalność gospodarczą.

•    Bariera uniwersalna. W obrębie danego regionu należy realizować tylko takie inwestycje, które nie będą powodowały przekroczenia dopuszczalnych norm zanieczyszczenia powietrza, wody, gleby, roślinności.

•    Bariera zasobowa. Działania gospodarcze w regionie muszą uwzględniać ograniczenia wynikające z lokalnych zasobów biotycznych i abiotycznych (np. ograniczonych zasobów wody).

•    Bariera przestrzenna. Planując działania gospodarcze w danym regionie, należy mieć na uwadze istniejące walory środowiska przyrodniczego i ich odporność na degradację powodowaną przez urbanizację, uprzemysłowienie, intensyfikację gospodarki rolnej, rekreację, itp.

15.2. Zmiany użytkowania terenu

Na obecnym poziomie rozwoju cywilizacji obserwuje się, że ingerencja człowieka w środowisko odbywa się kosztem zmniejszania terenów użytkowanych rolniczo lub leśnie. Co prawda nowoczesne zabiegi agrotechniczne z nadwyżką rekompensują zmniejszanie areałów rolnych, jednak wszyscy zdają sobie sprawę z tego, że wzrost produkcji rolnej ma swoje granice. Istnieje więc uzasadniona konieczność ograniczenia pozarolniczego wykorzystania terenów o glebach dobrych. Wskazane jest, aby tylko tereny najsłabsze pod względem rolniczym przeznaczone były pod zabudowę. Istniejące ograniczenia wyrażane są w formie urzędowych przepisów, w których ustalane są odpowiednie rekompensaty na rzecz rolnictwa w przypadku wkraczania budownictwa na tereny rolnicze. Należy w tym miejscu zwrócić uwagę, że słabsze rolniczo tereny są niekiedy również słabymi w sensie budowlanym. Zachodzi wtedy konieczność doboru odpowiednich rozwiązań geotechnicznych pod posadowienie określonego obiektu inżynierskiego, Następuje pozorny wzrost kosztów danej inwestycji i w wyniku wąsko pojętej „oszczędności” wszelkimi sposobami dąży się do podejmowania inwestycji budowlanych na terenach dobrych rolniczo.

Szczególnie nieuzasadnione z punktu widzenia przyrodniczego, społecznego i gospodarczego jest wprowadzanie budownictwa w obszary leśne oraz w ich otoczenie. Natomiast celowe jest wykonywanie wokół inwestycji budowlanych ochronnych pasów leśnych z drzew odpornych na imisje zanieczyszczeń komunalnych i przemysłowych, jak również spełniających funkcję tłumienia hałasu.

Wprowadzanie szeregu budowli na tereny użytków zielonych łączy się często ze znacznymi nakładami finansowymi przeznaczonymi na wstępne uzdatnienie podłoża gruntowego. Ponieważ obszary takie są zazwyczaj terenami retencji wód opadowych i spełniają funkcje bazy paszowej, inwestycje budowlane na takich obszarach powinny być poprzedzane wnikliwą analizą przyrodniczo-gospodarczą.

15.3. Zmiany naturalnych zasobów wodnych

15.3.1. Zagadnienia ogólne

Działalność budowlana człowieka wpływa w sposób istotny na zwiększenie lub zmniejszenie ilości wód powierzchniowych i podziemnych.

Posadowienie większych obiektów budowlanych wymaga odpowiednio suchego podłoża gruntowego. Stąd też wykonuje się wiele zabiegów geotechnicznych mających na celu obniżenie zwierciadła wód podziemnych lub odwodnienia przypowierzchniowej części podłoża gruntowego. Zabiegi te mogą mieć charakter ciągły i prowadzone są w trakcie budowy i eksploatacji obiektu. Mogą też być okresowe i wykonywane są na przykład w fazie posadowienia budowli lub w okresie usuwania awarii obiektu.

Niekiedy budowle, mimo że bezpośrednio nie powinny wpływać na naruszenie stosunków wodnych, rzutują lokalnie na charakter bilansu wodnego. Na przykład wielko-przestrzenna zabudowa wraz z towarzyszącym zagospodarowaniem urbanistycznym (jezdnie, chodniki, utwardzone place, kanalizacja itp.) w znacznym stopniu utrudnia infiltrację wód opadowych w podłoże i odnawialność zasobów wód podziemnych. Następuje szybkie odprowadzenie wód opadowych do cieków i zbiorników powierzchniowych. W efekcie następuje poważne uszczuplenie zasobów wód podziemnych. Pozbawione wody podłoże zmniejsza swoją objętość, czemu mogą towarzyszyć znaczne deformacje powierzchni terenu i awarie obiektów budowlanych (rys. 15.1). Z drugiej strony, niektóre obiekty głęboko posadowione w strefie spływu wód podziemnych przyczyniają się do sztucznego spiętrzania wód podziemnych. Towarzyszy temu niekorzystna zmiana własności fizyko-mechanicznych gruntów oraz powstaje możliwość rozwoju szeregu procesów geodynamicznych, np. sufozji, podtapiania istniejących obiektów (rys. 15.2).

W sensie ogólnym najbardziej korzystne jest działanie kompleksowe polegające na utrzymaniu w danym terenie „optymalnych zasobów wody” na potrzeby ważnych dziedzin gospodarki. Jednak ze względu na zmienne stany pogodowe oraz działalność człowieka jest to postulat bardzo trudny do zrealizowania.

Obecnie wykonuje się szereg obiektów inżynierskich mających na celu regulowanie stosunków wodnych w związku z jakąś konkretną działalnością gospodarczą. Mogą to być np. obiekty melioracyjne mające na celu stworzenie korzystnych warunków dla produkcji rolnej. Wykonywane są zbiorniki retencyjne przechwytujące wody powodziowe w górnych odcinkach rzek. Realizowane są zabiegi inżynierskie związane z kanalizacją jakiejś rzeki, w celu usprawnienia jej żeglowności. Zabiegi te wpływają korzystnie na rozwój danej dziedziny gospodarczej, jednak mogą oddziaływać niekorzystnie na inne sfery działalności lub bytowania człowieka. I tak, melioracje rolne zazwyczaj wpływają na zmniejszenie retencji i infiltracji wód opadowych do warstwy wodonośnej, co poważnie zakłóca naturalną odnawialność zasobów wód podziemnych. Zbiorniki retencyjne powodują automatycznie podniesienie się zwierciadła wód podziemnych. Następuje zjawisko podtapiania mogące ujemnie oddziaływać na rolniczo-leśne i urbanistyczne zagospodarowanie terenu. W wielu przypadkach regulacji rzek towarzyszy zwiększenie prędkości wody, obniżenie jej poziomu i związany z tym silny drenaż wód podziemnych z terenów przylegających do deku.

177