WiZ1 (2)

rf    felie

lpjERZYBRALCZYK    na końcu języka«^lV<J,S*

m

Co jest w środku

W środku Ziemi jest jej jądro. To jest jej rdzeń. Trudne słowo, ale dawniejsze strzżeń czy zdrzeń były jeszcze trudniejsze.

SPOTKAŁEM tam też kilku profesorów. Jeden z nich dowodził, że kolebka Cyganów jest w Karkonoszach, a ten drugi objaśniał mnie, że wewnątrz kuli ziemskiej znajduje się jeszcze jedna, daleko większa od zewnętrznej - mówi Szwejk, wspominając swój pobyt w domu wariatów.

„Co jest w środku?” - to jedno z pierwszych pytań, jeszcze niesformułowanych językowo, które zadaje sobie dziecko, i w żądzy poznania rozbiera, roztłukuje i rozkłada, co może. Co jest w środku Ziemi? Jedno, co można z pewnością powiedzieć, to że jest tam środek Ziemi. W jej wnętrzu jest jej wnętrze, w jej głębi - jej głąb. Środkiem nazywamy i miejsce, i jego zawartość - to tak naturalne, że nawet nie zastanawiamy się nad tym, że to przecież różne rzeczy. Prasłowiańskie serda to był punkt środkowy, dzisiejsze środa i średni stąd pochodzą. Co nie w środku, to na wierzchu - i tu już widzimy, że wierzch to tylko miejsce, nie to, co na nim.

A wnętrze nie ma prostego antonimu - mamy odpowiadające sobie wewnątrz i na zewnątrz, ale zewnętrza nie mamy. Zewnętrzność nie jest opozycją do wnętrzności. Pradziadek wnętrza, prasłowiańskie *ontri, wiązało się z praindo-europejskim *enter (!), z którego poszło m.in. łacińskie inter. Wewnątrz było w takim środku, a co ciekawe, także i zewnątrz tam właśnie było, po wewnętrznej stronie, zanim znaczenia tak funkcjonalnie się nie rozeszły.

Co jest w środku Ziemi, nie wiemy - lecz wyobrażamy sobie od wieków. To taka sama kusząca tajemnica, jak to, co jest w przestworzach. Ale z tamtym, z Wszechświatem, radzimy sobie poznawczo bodaj lepiej. Tam, w górze, jest niebo, dla wielu - Niebo. Raj. Więc tam, w dole, poniżej - piekło, inferno. Infra -to po łacinie ‘pod, poniżej’, ale też ‘dalej’, ‘gorzej’ i ‘mniej’. Inframundanus - to ‘świat piekielny’. Kto wie?

Środek - to może być wszystko, co wewnątrz, pod powierzchnią czegoś, ale częściej to sam środek, ‘punkt centralny’. W samym środku jest centrum, zwykle to, co najważniejsze, bez czego nie można istnieć, tak jak bez podstawy nie może być tego, co na górze - choć sama podstawa istnieć bez góry może, co prawda już nie jako podstawa. Taki środek to jądro.

Kiedy mówimy o jądrze sprawy - mówimy o jej istocie, meritum, o sednie. W jądrze ciemności jest mrok najgłębszy, absolutny. Prasłowiańskie jędro wzięło się ze znanego i dziś jędrnego przymiotnika, oznaczającego krzepkość, twardość.

W środku Ziemi jest jej - nie wiemy, jak wielkie - jądro. To jest jej rdzeń. Trudne słowo, ale dawniejsze strzżeń czy zdrzeń były jeszcze trudniejsze. Niełatwo nazwać coś najistotniejszego. Bez rdzenia, bez jądra Ziemia istnieć nie może. Rdzeń, jądro - to słowa i pojęcia, z którymi łączy się pewna tajemniczość, bywa, że i groza. Zwłaszcza gdy odnosimy to do Ziemi. Po powierzchni Ziemi, po ziemi, łatwo stąpamy, ale co jest Niżej?

Trzeba by zstąpić w głąb, w głąb ziemi lub Ziemi. W głąb - to kierunek, ale głąb, ta głąb - także istnieje. Mamy i tę głębię, ale ta głębia nie jest tak poważna i groźna, jak ta głąb, która jest wgłębi, jak środek w środku. A etymologii głębi szukać trzeba głęboko - już w praindoeuro-pejskim były rdzenie słów *glombh- i *gleubh-.

Planeta Ziemia - to cała kula, ale ziemia to też jej powierzchnia. Taką ziemią pokryta jest Ziemia. To, co jest pod ziemią, wszelkie podziemne rzeczy i sprawy są zaledwie pod powierzchnią Ziemi. Tak jak kiedy mówimy, że coś jest pod wodą, mamy na myśli, że jest to pod tej wody powierzchnią - statek podwodny nie ryje w mule pod całą wodą, która jest w morzu. To, co pod ziemią, może być nawet w środku, ale nie w samym środku, wewnątrz, ale nie w samym wnętrzu, ostatecznie nawet w głębi, ale daleko od samej głębi, od jądra, rdzenia Ziemi. Pod Ziemią nic nie może być - ta kula w przestworzach nie ma żadnego pod ani nad, żadnego lewa ani prawa.

Ale jądro, głąb, wnętrze, środek, rdzeń - musi mieć. t

czerwiec 2008 WIEDZA I ŻYCIE”

21