Wykłady z polskiej fleksji5

92 Przegląd leksemów odmiennych fverba;

Uwaga 5. Niekiedy także autentyczne imiesłowy bierne traktuje się jak< przymiotniki. Takie jest np. stanowisko Saloniego (1974), a także autorów podręcznika: Saloni, Świdziński (1985). W niektórych innych swoich pracaclil Saloni włącza imiesłów bierny do paradygmatu czasownika, aby na tle innych form ¹ czasownikowych łatwiej opisać jego budowę (np. Saloni 2001). Zastrzega jednak że nie traktuje imiesłowów przymiotnikowych (czynnych ani biernych) jako fonu Ćw. 2-5 czasownika, lecz jako odrębne leksemy przymiotnikowe pochodne od czasowników I

6.2.5. Formy osobowe

Formy osobowe wygodnie jest podzielić ze względu na tryb, gdyż zbiory form I o różnych wartościach kategorii trybu dość istotnie różnią się odmianą.

6.2.5.I. Formy orzekające

Formy te odmieniają się przez czas, osobę, liczbę, rodzaj i deprecjatywnosc Pogrupujemy je ze względu na kategorię czasu.

1.    Formy czasu teraźniejszego tworzone są tylko od czasowników niedokonanych. Ich odmiana przez rodzaj i deprecjatywność jest czysto funkcjonalna, gdy/ kategorie te w czasie teraźniejszym są całkowicie zneutralizowane. W istocie uwzględniamy je tylko w interesie składni: skoro bowiem podmiot i orzeczenie muszą być zgodne co do rodzaju np. w czasie przeszłym (por. Chłopiec pisał, ale Dziewczyna pisała), to warto postulować między nimi uzgodnienie co do rodzaju także w pozostałych czasach (w przeciwnym razie komplikowałby się opis zdali z orzeczeniem szeregowym, zawierającym formy różne co do kategorii czasu, np, Chłopiec pisał i nadał pisze).

piszę    piszemy

piszesz    piszecie

pisze    piszą

2.    Formy czasu przyszłego prostego tworzone są tylko od czasowników dokonanych. Poza tym ich odmiana jest taka sama jak form czasu teraźniejszego:

napiszę    napiszemy

napiszesz    napiszecie

napisze    napiszą

3.    Formy czasu przyszłego złożonego tworzone są tylko od czasowników I niedokonanych i mają budowę dwojaką. Mogą składać się ze słowa posiłkowego I typu BĘDZIE i bezokolicznika:

będę pisać    będziemy pisać

będziesz pisać    będziecie pisać

będzie pisać    będą pisać

Mnisi leż składać się ze ze słowa posiłkowego typu BĘDZIE i pseudoimiesłowu:

/>(•</<• pisał (pisała, pisało)    będziemy pisali (pisały)

będziesz pisał (pisała, pisało) będziecie pisali (pisały) będzie pisał (pisała, pisało)    będą pisali (pisały)

\N Iturnach typu będzie pisać odmienia się tylko słowo posiłkowe, przy czym |Mi/ycjc osoby i liczby mają wykładniki formalne, podczas gdy odmiana przez • i ii I / u | i deprecjatywnosc jest czysto funkcjonalna. W formach typu będzie pisał Milmlenia się zarówno słowo posiłkowe, jak i pseudoimiesłów - ten ostatni przez III /hę, rodzaj i deprecjatywność.

Zarówno formy typu będzie pisać, jak i formy typu będzie pisał występują leż v odwrotnym szyku składników. W sumie istnieją więc cztery warianty czasu |M / v ./lego złożonego: będzie pisać, pisać będzie, będzie pisał i pisał będzie. Ostatni > Uleli jest najrzadszy i bywa oceniany jako niepoprawny (Dunaj 1987).

I. Formy czasu przeszłego zbudowane są z pseudoimiesłowu i końcówki il IM Wykazują zróżnicowanie co do osoby i liczby, rodzaju i deprecjatywności. i l|iu/ycjc rodzajowe są jednak częściowo zneutralizowane: w liczbie pojedynczej ii|iiwiiiu się tylko rodzaj męski, żeński i nijaki, w liczbie mnogiej zaś męskoosobowy I liii męskoosobowy. Opozycja formy deprecjatywnej i niedeprecjatywnej ogranicza <1*. oczywiście, do liczby mnogiej. Formy 1. i 2. osoby lp w rodzaju nijakim mają i li.uukicr potencjalny:

pisałem (pisałam, pisałom)    pisaliśmy (pisałyśmy)

pisałeś (pisałaś, pisałoś)    pisaliście (pisałyście)

pisał (pisała, pisało)    pisali (pisały)

h uihówki -(E)M mogą być odłączone od tematu czasownika i dołączone do Innego składnika zdania (zob. 3.5), np. Po co wróciłeś? - Po coś wrócił? liii mównic do tego można rozróżnić syntetyczne i analityczne formy czasu |H zeszłego.

V Formy czasu zaprzeszłego składają się z pseudoimiesłowu, dołączonej do itflgii końcówki -(E)M i słowa posiłkowego typu BYŁ. Pseudoimiesłów i słowo HPNlIkowe odmieniają się przez rodzaj, liczbę i deprecjatywność, a końcówka il )M |cst wykładnikiem osoby i liczby. Formy 1. i 2. osoby lp w rodzaju nijakim i lu mają charakter potencjalny.

pisałem był (pisałam była, pisałom było) pisaliśmy byli (pisałyśmy były) pisałeś był (pisałaś była, pisałoś było) pisaliście byli (pisałyście były) pisał był (pisała była, pisało było)    pisali byli (jńsały były)

Ai/wyczaj słowo posiłkowe występuje po pseudoimiesłowie, jak w przykładach wv/i'| Spotykany jest też inny szyk, w którym końcówka -(E)M, dołączona do |,iklrgoś składniku zdaniu, występuje przed słowem posiłkowym i pscudoimic-luwi ni, przy czym kolejność ostatnich dwóch członów jest obojętna. Daje to