P1060839 (2)

92

Przegląd leksemów odmiennych

Uwaga 5. Niekiedy także autentyczne imiesłowy bierne traktuje się jgL przymiotniki. Takie jest np. stanowisko Saloniego (1974), a także autor/, podręcznika: Saloni, Świdzirtski (1985). W niektórych innych swoich pracach Salom włącza imiesłów bierny do paradygmatu czasownika, aby na tle innych czasownikowych łatwiej opisać jego budowę (np. Saloni 2001). Zastrzega jednak że nie traktuje imiesłowów przymiotnikowych (czynnych ani biernych) jako form r. 2-5 czasownika, lecz jako odrębne leksemy przymiotnikowe pochodne od czasowników

6.2.5. Formy osobowe

Formy osobowe wygodnie jest podzielić ze względu na tryb, gdyż zbiory form o różnych wartościach kategorii trybu dość istotnie różnią się odmianą.

6.2.5.1, Formy orzekąjące

Formy te odmieniają się przez czas, osobę, liczbę, rodzaj i deprecjatywnoft, Pogrupujemy je ze względu na kategorię czasu.

1. Formy czasu teraźniejszego tworzone są tylko od czasowników niedokonanych. Ich odmiana przez rodzaj i deprecjatywność jest czysto funkcjonalna, gdyż kategorie te w czasie teraźniejszym są całkowicie zneutralizowane. W istocie uwzględniamy je tylko w interesie składni: skoro bowiem podmiot i orzeczenie muszą być zgodne co do rodzaju np. w czasie przeszłym (por. Chłopiec pisał, ale Dziewczyna pisała), to warto postulować między nimi uzgodnienie co do rodzaju także w pozostałych czasach (w przeciwnym razie komplikowałby się opis zdań z orzeczeniem szeregowym, zawierającym formy różne co do kategorii czasu, np. Chłopiec pisał i nadal pisze).

piszę    piszemy

piszesz    piszecie

pisze    piszą

2. Formy czasu przyszłego prostego tworzone są tylko od czasowników dokonanych. Poza tym ich odmiana jest taka sama jak form czasu teraźniejszego:

napiszę    napiszemy

napiszesz    napiszecie

napisze    napiszą

3. Formy czasu przyszłego złożonego tworzone są tylko od czasowników niedokonanych i mają budowę dwojaką. Mogą składać się ze słowa posiłkowego typu BĘDZIE i bezokolicznika:

będę pisać    będziemy pisać

będziesz pisać    będziecie pisać

będzie pisać    będą pisać

Mogą też składać się ze ze słowa posiłkowego typu BĘDZIE i pseudoimiesłowu:

będę pisał (pisała, pisało)    będziemy pisali (pisały)

będziesz pisał (pisała, pisało)    będziecie pisali (pisały)

będzie pisał (pisała, pisało)    będą pisali (pisały)

W formach typu będzie pisać odmienia się tylko słowo posiłkowe, przy czym opozycje osoby i liczby mają wykładniki formalne, podczas gdy odmiana przez rodzaj i deprecjatywność jest czysto funkcjonalna. W formach typu będzie pisał odmienia się zarówno słowo posiłkowe, jak i pseudoimiesłów - ten ostatni przez liczbę, rodzaj i deprecjatywność.

Zarówno formy typu będzie pisać, jak i formy typu będzie pisał występują też w odwrotnym szyku składników. W sumie istnieją więc cztery warianty czasu przyszłego złożonego: będzie pisać, pisać będzie, będzie pisał i pisał będzie. Ostatni z nich jest najrzadszy i bywa oceniany jako niepoprawny (Dunaj 1987).

4.    Formy czasu przeszłego zbudowane są z pseudoimiesłowu i końcówki -(E)M. Wykazują zróżnicowanie co do osoby i liczby, rodzaju i deprecjatywności. Opozycje rodzajowe są jednak częściowo zneutralizowane: w liczbie pojedynczej ujawnia się tylko rodzaj męski, żeński i nijaki, w liczbie mnogiej zaś męskoosobowy i niemęskoosobowy. Opozycja formy deprecjatywnej i niedeprecjatywnej ogranicza się, oczywiście, do liczby mnogiej. Formy 1. i 2. osoby Ip w rodzaju nijakim mają charakter potencjalny:

pisałem (pisałam, pisałom)    pisaliśmy (pisałyśmy)

pisałeś (pisałaś, pisałoś)    pisaliście (pisałyście)

pisał (pisała, pisało)    pisali (pisały)

Końcówki -(E)M mogą być odłączone od tematu czasownika i dołączone do innego składnika zdania (zob. 3.5), np. Po co wróciłeś? - Po coś wrócił? Stosownie do tego można rozróżnić syntetyczne i analityczne formy czasu przeszłego.

5.    Formy czasu zaprzeszłego składają się z pseudoimiesłowu, dołączonej do niego końcówki -(E)M i słowa posiłkowego typu BYŁ. Pseudoimiesłów i słowo posiłkowe odmieniają się przez rodzaj, liczbę i deprecjatywność, a końcówka -(E)M jest wykładnikiem osoby i liczby. Formy 1. i 2. osoby lp w rodzaju nijakim i tu mają charakter potencjalny.

pisałem był (pisałam była, pisałom było) pisaliśmy byli (pisałyśmy byty) pisałeś był (pisałaś była, pisałoś było) pisaliście byli (pisałyście były) pisał był (pisała była, pisało było)    pisali byli (pisały były)

Zazwyczaj słowo posiłkowe występuje po pseudoimiesłowie, jak w przykładach wyżej. Spotykany jest też inny szyk, w którym końcówka -(E)M, dołączona do jakiegoś składnika zdania, występuje przed słowem posiłkowym i pseudoimie-słowem, przy czym kolejność ostatnich dwóch członów jest obojętna. Daje to