z33 (4)

316 Cz. 2.: X. Przyczynki do teorii grup odniesienie

odnoszą się jedynie do sytuacji w wojsku, lecz również do szerszego zakresu sytuacji odpowiadających wymogom sformułowań teoretycznych. Rozszerzony został w ten sposób zakres danych, do których sformułowania te można ewentualnie zastosować.

Wreszcie, sam fakt istnienia takich systematycznych danych umożliwiających prowizoryczne przeformułowania pojęć może być doniosły dla rozwoju teorii, wskazując na potrzebę zastosowa.nia wielu wskaźników socjologicznych w badaniu tych zagadnień i przyczyniając się w ten sposób do dalszej kumulacji wiedzy socjologicznej poprzez wiązanie dawnej teorii, obecnych danych i przyszłych badań.

Studium The American Sóldicr, mimo iż zostało potraktowane jako badania z zakresu socjologii stosowanej, może zatem przynieść skutki uboczne w postaci zwiększenia zwięzłości, ciągłości i kumulacji teorii socjologicznej oraz rozszerzenia jej zakresu. Jak to. się często zdarza w badaniach stosowanych, produkty uboczne mogą się okazać dla socjologii ważniejsze aniżeli bezpośrednie zastosowanie uzyskanych rezultatów.

Statystyczne wskaźniki struktury społecznej

Zanim powrócimy do naszego przeglądu zagadnień związanych z teorią grup odniesienia, pożyteczne będzie rozważenie konsekwencji tych badań dla analizy układów społecznych. Na podstawie uprzedniej analizy studiów dotyczących oceny szans awansu oraz oceny własnej os^by przez żołnierzy z uzupełnienia włączonych do starych oddziałów widzimy, że The American Soldier stanowi podstawę do budowy względnie precyzyjnych, statystycznych wskaźników struktury społecznej. W tych i innych badaniach dane z sondaży analizowane są ze względu na rozkład odpowiedzi w poszczególnych zbiorowościach społecznych (kompanie, dywizje, formacje wojskowe). Wiążąc rozkłady częstości charakteryzujące rozmaite całości społeczne z odpowiedziami poszczególnych ludzi i podgrup w ich obrębie, autorzy wykroczyli w swych analizach daleko poza punkt osiągany zazwyczaj w badaniach ekologii społecznej.

Podobnie jak w ekologii, w której się stosuje wskaźniki statystyczne do opisu różnych rodzajów całości społecznych z uwzględnieniem aspektu terytorialnego, tak i The American Soldier dostarcza wskaźników cech struktury społecznej — inaczej jednak niż w badaniach ekologicznych. Autorzy powyższej pracy idą dalej, przedstawiając również systematyczną analizę postaw lub ocen ludzi o podobnym statusie. ir obrębie rozmaitych struktur społecznych.

Owo połączenie wskaźników sugeruje możliwość włączenia do przyszłych badań wielu statystycznych wskaźników właściwości grupy lub struktury społecznej. Co więcej, zastosowanie rozkładów częstości lub proporcji czy natężenia jako wskaźników struktury społecznej przypomina nam, że te strukturę' różnią się często pod względem nasilenia posiadanych cech, ale niekoniecznie na zasadzie dychotomii. Na przykład, systemy społeczne nie zapewniają po prostu swym członkom ruchliwości lub stałości pozycji społecznej: wykazują one różne natężenia ruchliwości ⁶¹. Nie są po prostu heterogeniczne albo homo-

⁶¹ Patrz np. zastosowanie wskaźników względnego natężenia ruchliwości społecznej w Air Forces, Service Forces, Ground Forces itd. jako społecznego kontekstu do jednostkowych ocen szans awa.nsu (patrz S. A. Stouffer et al. The American Soldier, t. 1, s. 251 i nast.).

geniczne, lecz różnią się stopniem heterogeniczności¹. Nie są zintegrowane lub nie zintegrowane, zwarte albo rozproszone, lecz wykazują różne stopnie integracji i spójności².

Ponieważ statystyczne wskaźniki takich właściwości systemów społecznych były rzadko ■stosowane w połączeniu ze wskaźnikami zachowań indywidualnych, socjologia porównawcza była w dużej mierze skazana na wyniki nieścisłe i nie rozstrzygające. Jako że większość z nas — zamiast badać struktury wykazujące różnice w stopniu możliwym do określenia — rozprawiała najczęściej o „różnych” strukturach społecznych, brakowało nam w miarę ścisłych porównań. Kiedy wprowadzono wskaźniki cech grupowych — na przykład mię-•dzygrupowe różnice w składzie rasowym — nie łączono ich zazwyczaj z systematycznymi porównaniami zachowań ludzi o podobnych statusach w obrębie takich wyodrębnionych .grup. I, odpowiednio, kiedy uzyskano już względnie precyzyjne'miary' indywidualnych postaw, rzadko łączono je z podobnie dokładnymi miarami struktury społecznej. Tak więc w ciągu ostatniego dziesięciolecia psychologia społeczna wprowadziła wskaźniki indywidualnych postaw i emocji przede wszystkim w odniesieniu do zbiorowości nie powiązanych jednostek.

Studia przeprowadzone przez Research Branch wskazują na możliwość i doniosłe .znaczenie budowy wskaźników zarówno struktury społecznej, jak i zachowań ulokowanych w niej jednostek. Porównując strukturę statusów społecznych w różnych formacjach wojskowych, autorzy The American Soldier stosują wskaźniki stratyfikacji podobne do tych, których dostarczają rozkłady liczebności ludzi w różnych klasach społecznych. Kiedy takie wskaźniki zostaną ustalone, możliwe będzie przeprowadzenie systematycznych porównań zachowań ludzi o podobnym statusie klasowym w obrębie odmiennie ukształtowanych struktur klasowych. Umożliwi to w konsekwencji wyjście poza potoczną charakterystykę „członka klaty średniej” czy „robotnika” i określenie właściwych im zachowań w' odmiennie ukształtowanych systemach społecznych. W taki sam sposób za pomocą rozkładów częstości różnych statusów (wykszałtcenia, rasy, wieku i tak dalej) da się opisać inne t\py zróżnicowania społecznego, łącząc z systematycznym badaniem jednostek podobnie usytuowanych w rozmaitych strukturach tego rodzaju³.

1

   Patrz np. wskaźniki społecznej heterogeniczności (proporcje żołnierzy z uzupełnienia w jednostkach) jako społeczne ker.teksty do jednostkowych przejawów dumy z własnej kompanii (ibid., t. 2, s. 255 i nast.). Podobną metodę zastosowano w badaniu indywidualnych postaw rasowych w kontekstach podobszarów mieszanych rasowo osiedli mieszkaniowych, zawierających odmienne proporcje Murzynów i białych (patrz R. K. Merton, P. S. West, M. Jahoda Patterns of Social Life).

2

   Prosimy zwrócić uwśh na to, jak współczesna socjologia może ulepszyć wczesne studium E. Durkheima nad samobójstwami, w którym założone zostały różne stopnie więzi społecznej i integracji wśród katolików i protestantów, wojskowych i cywilów itd. Jak podkreślono w trzecim rozdziale niniejszej książki, „stopień integracji jest zmienną empiryczną, która w danym społeczeństwie przyjmuje różne wartości w różnych okresach i która także różnicuje społeczeństwa” (patrz s. 99). Statystyczne wskaźniki integracji i więzi pozwalają na przeprowadzenie systematycznej, rygorystycznej analizy (w czasach Durkheima byio to niemożliwe) wpływu takich zmian w społecznym kontekście na zachowania jednostek odmiennie ulokowanych w grupie.

3

   B. Berelson, P. F. Lacarsfeld, W. N. McPhee (Yoting) szeroko stosują tę metodę, dostarczając tym samym bodaj dalszych dowodów na zjawisko ciągłości badań społecznych.

Bardziej szczegółowe rozważania odnośnie do wskaźników socjologicznych znajdzie czytelnik w pracy P. L. Kendall, P. F. Lazarsfelda Problems of Suroey Analysis, Section 2.