Zdjęcie1141

i IWl    ^dW? ***• (1931/1932

*, V-^klaaał na uczelniach ameryfcaó-~~ P°J«^cr>l «■“». ponownie latem 1939 roku. Wybwcfc wojny zaskocz y I go w drodze pomoi-■J ^u ■yt***y Szkocji. Z konieczności -wrócił 03 Ameryki. gdzie dotarł 15 września 1939 roku: zaczęła się trzecia i ostatnia emigracja Znanieckiego. W 1940 roku przybywa do Stanów Zjednoczonych żona z córką- Już w maju 1940 roku Znaniecki składa podanie o naturalizację (deklarację intencji złożył w dniu wylądowania w Ameryce), wracając w ten sposób do projektu zarzuconego w 1919 roku. Obywatelem amerykańskim został w sierpniu 1942 roku**.

Mało wiemy o tym, jakimi motywami się kierował. Może czuł się zbyt stary, by w niewiadomej przyszłości zaczynać w Polsce Jeszcze jeden nowy rozdział życia? Może zwątpił w to, że powojenna Polska będzie dla niego odpowiednią przystanią? To Jedynie przypuszczenia. Pewne jest natomiast to, że Polska powojenna nie mogła być dla niego — zwolennika ideałów demokracji zachodnich — pociągająca. Nic zresztą nie wskazuje na to, by głębiej się mą interesował Jego pisma świadczą raczej o tym, że w dużym stopniu pozostawał pod wpływem stereotypów charakterystycznych dla okresu zimnej wojny. Stal się Amerykaninem bardziej niż wielu Amerykanów. Powiedzmy zresztą Jasno, te w Polsce Ludowe) nie było dla niego miejsca. Krótkotrwały, renesans socjologii po II wojnie światowej zakończył się po paru latach całkowitą likwidacją tej dyscypliny. Co prawda, Znaniecki dożył chwili Jej kolejnego powrotu do życia, który miał miejsce po 1956 roku, i zdążył dać wyraz swemu zainteresowaniu tym faktem.

“ Opieram się tu na listach Znanieckiego do władz Uniwersytetu w Urbanie, znajdujących sic w bibliotece te) uczelni.

—'i uuątkowo Znaniecki przez kilka miesięcy —.-ykładał w Nowym Jorku. W tym okresie prrrgotourał ostatecznie do druku jedną z najlepszych am->cłi książek, a mianowicie The So-Roic of the Mm oj bZnoiBledge (1940). Potem zdecydował się na stabilizację w Urbanie (Illinois), w której miał spędzić resztę życia, przyjmując stanowisko profesora na uniwersytecie stanowym. W 1950 roku przeszedł na emeryturę, nie porzucając wszakże działalności naukowej. Już jako emeryt był przez rok przewodniczącym Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego (1953/54). W Urbanie powstała jedna z najważniejszych prac Znanieckiego — Modern Nationalities (1952), będąca — jak sam pisał we wstępie — rezultatem studiów prowadzonych przez 35 lat. Tam również zostały napisane Cultural Sciences (1952) — summa poglądów Znanieckiego na nauki humanistyczne, a zarazem wstęp do wymarzonego traktatu o socjologii systematycznej. Traktat ten pozostał, niestety, nie dokończony. Część pt. Social Rela-lions and Social Roles ogłosiła na podstawie rękopisu córka Znanieckiego w 1965 roku. Nie wydana pozostała praca The Social Role oj the Unioerstty Student, napisana w połowie lat czterdziestych.

W ostatnim okresie swego życia Znaniecki nie miał Już uczniów. Być może. zaważyła na tym — Jak sugeruje Dulczewski * — chęć skupienia się na własnej twórczości naukowej. Być może, zadecydował o tym fakt dochodzenia w socjologii amerykańskiej do głosu tendencji, które na długie lata odsunęły na dalszy plan orientację reprezentowaną przez Znanieckiego. Niemniej jednak nie brakło w Stanach Zjednoczonych socjologów, którzy cenili go bardzo wysoko. Znaniecki zmarł w Urbanie 26 marca 1958 roku i tam został pochowany.