Zdjęcie1244 (3)

Wynfcjąt ilu olirasnwo, prtwlpdil#^ HŚflłf* procfiy kulturalne nw|pni)i| ile pomMiy dwi granicuml, roritcj Iwórmlcl I b«WK|lijdne|o P^' ctjfMMIo uwininkmnii, Każdy i nkh I¹'! ^,v mtilrjitym lub większym ilopnlu twórczy, o Uf P pojawieniem ilu csegol, choćby tylko w nitimcino) mimo nowelo, każdy Jodnnk Jat Jodnocuśnie w nmlejnym lub włątaym ilopnlu uwinmkowiny pnyoynowo, o III joit choćby w nlwniont) mierzi podobny do cicgoi, co Jut było, Zalotnie od przewagi pierwnego lub drugiego (Matką mole on byt dokładnie) ufcly poznawczo bądi i punktu widzenia nomotetycznego, jak to czyni socjologio, bądi i# a punktu widzenia ciągłości twórczego rozwoju, co jest zadaniem filozofii kultury, Jasnym jest jednak h jedna i ta sama giląi wiedzy nie mole stosować obu razem punktów widzenia, jeżeli chce osiągnąć systematyczną, wolną od sprzeczności teorią bida. nych zjawisk, zasady bowiem analizy i syntezy przy, czynowej są zupełnie niewspółmierne z tymi, którymi kierowaó sią winna analiza i synteza twór. czoki.

Tymczasem wtedy, gdy badamy całokształt życia danego społeczeństwa w pewnym okresie, musimy uwzglądnió zarówno niepowtarzalną I twórczą, jako tei powtarzalną i przyczynowo uwarunkowaną stronę stawania sią społecznego; inaczej nasze ującie poznawcze będzie niezupełnym, Ponieważ zaś czynności twórcze i procesy przyczynowe współistnieją _w życiu, łączą sią i krzyżują bez żadnego racjonalnego porządku, tego rodzaju badanie nie może^, doprowadzić do systematyczne) naukowej syntezy, Wynikiem jego może być jedynie pewna pojęciowa orientacja w danym konkretnym okresie ewolucyjnym, która na podstawie klasyfikacji i opisu najważniejszych zjawisk stawia mniej lub więcej prawdopodobne hipotezy, co do ich związku. Hipotezy te mogą jednak być sprawdzone dopiero wtedy, gdy odnośne zjawiska będą ostatecznie wyodrębnione z

w innej pracy pisał — J. S.).

(pracy takiej Znaniecki nigdy nie

na-

danego konkretnego cMmMMi    ¹ m'

nymi ijawlikaml W#e ssmege typu, nAotiącyml w innych okrętach i w innych społecreńslWKh, om poddane analizie 1 punktu widzenia bądi wytącznłs socjologii. bądi tylko filozofii kultury. Tego rodzaju praco nie aą wiąc pozbawione wartości naukowej | stanowią one cenne, zwykle nawet nleibedne badania wstępne, opracowujące materiał I przygotowujące pomysły do ściślejszych studiów. Lecz nie mogą ene w żadnym razie doprowadzić do stanowczych wyników, nie mogą rozwiązać ostatecznie zagadnień, które stawiają.

Tym bardziej zaś prace takie nie mogą mieć żadnych uroszczeA co do nieomylności tych wniosków, jakie wyprowadzają na przyszłość. O ile bowiem chodzi o przewidywanie przyszłości, socjologia, opierająca sią na pojęciu przyczynowośd, może (a raczej będzie mogła, gdy sią udoskonali) przewidywać z pewnością, lecz tylko w zakresie wykrytych przez siebie praw; przewidywania muszą być zawsze ograniczone przez zastrzeżenie, że żadne przyczyny nieprzewidziane nie będą przeciwdziałały skutkom przyczyn danych i przewidzianych. Zastrzeżenie to może być w przybliżeniu wypełnione w warunkach sztucznie stworzonych dla pewnych praktycznych lub eksperymentalnych celów; nigdy jednak w warunkach, w których sią odbywa spontaniczny rozwój konkretnych społeczeństw, twórczy pierwiastek bowiem, nie dający sią usunąć z całokształtu życia społecznego, sprowadza przyczyny nowe a nieprzewidziane, obalające zwykle najściślejsze przewidywania przyczynowe. Filozofia kultury, przeciwnie, mogłaby sią nie liczyć w swych przewidywaniach z działaniem czynników nieoczekiwanych, gdyż rozwój twórczy o tyle właśnie, o ile jest twórczym, nie jest uwarunkowany przez żadne przyczyny, znane czy nieznane, i zależy tylko od własnej swej przeszłości, z której i ponad którą wychodzi Lecz w tej samej mierze, w jakiej jest twórczym, nie da sią też przewidzieć; wiemy, że będzie on dalszym ciągiem przeszłego rozwoju, lecz nie wiemy, w jakim kierunku dotychczasową

231