Zdjęciec1

kompleksie praktyk możemy wyróżnić pewne zasad, nicze typy świąt. Mamy tu więc przede wszystkim gil czynienia ze świętami wyznaczającymi pory roku-świętem zimy, świętem nadchodzącej wiosny i począt. ku lata, ze świętami wegetacyjnymi, których pierwotJJ nym sensem było utrzymanie ciągłości wegetacji zbóż i drzew owocowych, dalej ze świętami miłości, w którym to okresie łączyły się młode pary i których, przeżytkiem są dzisiejsze zwyczaje w okresie Zielonych Świątek i w wilię św. Jana, wreszcie świę.; ta pamięci zmarłych poświęcone, zapewniające tym, którzy odeszli, spokój na tamtym świecie i zarazem broniące żywych od nawiedzania ich przez powracających na ten świat nieboszczyków, którzy zjawić się mogli jako istoty groźne i niebezpieczne” *. Tak więc obchodzono wówczas głównie trzy święta doroczne tzw. Godnie Święta, Jare Święta i Kupalne Święta. Ich ślady w postaci wielu zwyczajów i praktyk obrzędowych, znalazły swoje odbicie w późniejszej polskiej obrzę- ; dowości dorocznej.

W okresie średniowiecza, w rezultacie silnego oddziaływania Kościoła rzymskokatolickiego na całokształt życia naszego społeczeństwa, nastąpiło ukształtowanie się polskiego kalendarza obrzędowego.. Ustanowione zostały wtedy święta o wybitnie sakralnym charakte- j rze. Zaistniałe procesy tworzenia chrześcijańskiej ob- j rzędowości dorocznej społeczeństwa polskiego wyrażały się: z jednej strony — w chrystianizacji dawnych świąt słowiańskich i związanych z nimi form obrzędowych (szczególny przykład w tym względzie stanowią omawiane powyżej święta słowiańskie) oraz z drugiej strony — we wprowadzaniu do Polski nowych świąt o charakterze kultowym i związanych z nimi obrzędów liturgicznych. Należy jednakże przyznać, ii |§ nowe święta adaptowane w kulturach chłopskich bar-

dzo mocno obudowywane były lokalnymi formami obrzędowości tradycyjnej, najczęściej o charakterze magicznym (wróżby) i ludycznym (zabawy). Prowadziło to w konsekwencji do osłabienia treści doktrynalnych tych świąt, co bardzo często powodowało ostre sprzeciwy ze strony Kościoła. Z kolei w okresie kontrreformacji nastąpiło dalsze rozwinięcie obrzędowości liturgicznej i znaczenia świąt chrześcijańskich w życiu publicznym i prjwatnym społeczeństwa polskiego. Począwszy od połowy XIX wieku następuje zjawisko stopniowej laicyzacji świąt wyznaniowych. Szczególne nasilenie tego procesu obserwujemy współcześnie. Powróćmy jednakże do omawiania tego modelu obrzędowości dorocznej, jaki ukształtowany został w naszej tradycyjnej kulturze obyczajowej.

Najbogatsze tradycje obrzędowe związane są z tzw. oktawą Świąt Bożego Narodzenia: od wigilii (24 grudnia) do Święta Trzech Króli (6 stycznia). W tym też okresie obchodzono starosłowiańskie Godnie (Godowe) Święta dla uczczenia radosnego wydarzenia zimowego przesilenia słońca. Miały one najbardziej uroczysty charakter ze wszystkich ówczesnych świąt, a ich obchody trwały kilkanaście dni (około 2 tygodni). Urządzano wówczas uczty połączone z zabawą, śpiewem i wróżbami. Nie zachowały się żadne przekazy historyczne dotyczące form obchodzenia tych świąt w czasach przedchrześcijańskich. Wszelkie zapiski na ten temat są znacznie późniejsze i w zasadzie dotyczą już form obrzędowych chrześcijańskiego Święta Bożego Narodzenia, jakie nałożone zostało na Godnie Święta w wyniku chrystianizacji ziem polskich. Prowadzone w XIX i XX wieku rozliczne badania etnograficzne ujawniły, iż w obrzędowości ludowej, tzw. oktawy Świąt Bożego Narodzenia (24.XII—6.1), występuje wiele zwyczajów i praktyk rytualnych o charakterze niechrześci-

31