Zoologia0

144 Pierścienice

Rys. 102. Aparat gębowy pijawki.    Rys. 103. Układ pokarmowy pijawki lekars-

1 — szczęki, 2 — gardziel, 3 — mięśnie    kiej. 1 — obrączka okołogardzielowa,

gardzielowe. (Wg Hertera, z Oogiela 1966)    2 — gardziel, 3 — przełyk, 4 — wole,

5 — żołądek, 6 — kieszeń wola, 7 — jelito, 8 — odbyt, 9 — przyssawka tylna. (Z Mora-czewskiego i in. 1976)

wierającego się do wola. Jest ono zaopatrzone w 11 par bocznych zachyłków (ostatni najdłuższy sięga aż do końca ciała), w których nie zakrzepła krew żywiciela może być przechowywana przez kilka tygodni (rys. 103). Wchłanianie pokarmu odbywa się w końcowym odcinku żołądka, a nie strawione resztki przechodzą do jelita końcowego i otworu odbytowego.

Pijawka końska — Haemopis sanguisuga. Występuje w różnych zbiornikach słodkowodnych i odżywia się małymi bezkręgowcami. Ciało długości 50-105 mm jest prawie czarne, a w kształcie przypomina pijawkę lekarską.

Głossiphonia complanata. Zasiedla różne zbiorniki słodkowodne, pokarmem jej są ślimaki i larwy owadów. Ciało ma szerokie, długości do 27 mm, o charakterystycznej chrząstkowatej konsystencji.

Pijawka rybia — Piscicola geometra. Zasiedla zbiorniki słodkowodne, przytwierdzona do roślin wodnych, skąd atakuje ryby, głównie karpiowate. Odżywia się krwią swoich żywicieli, a ponadto przenosi na nich pasożyty krwi (m.in. z rodzaju Trypanosoma). Ciało tej pijawki ma długość 20-60 mm, jest cienkie, wyposażone w dwie duże przyssawki (przednia — mniejsza), dzięki którym pijawka porusza się charakterystycznymi „krokami”. Zabarwienie brunatno-zielone, z brunatnymi plamkami pigmentowymi na grzbietowej stronie ciała (rys. 104).

Rys. 104. Pijawka rybia. 1 — przyssawka przednia, 2 — przyssawka tylna. (Wg Villeneuve i Desire 1973)

Znaczenie. Większość pijawek to pasożyty zewnętrzne ryb i innych kręgowców mających kontakt z wodą, w tym zwierząt gospodarskich. Szczególnie duże szkody wyrządzają w gospodarstwach rybackich, gdyż ich masowe pasożytowanie powoduje okaleczenia ryb, co ułatwia infekcje skóry przez bakterie chorobotwórcze i grzyby. Poważnym problemem jest przenoszenie przez pijawki chorób bakteryjnych, a także pasożytniczych, wywoływanych głównie przez pierwotniaki. Ssaki korzystające z wodopoju mogą również być atakowane przez pijawki, które dostawszy się do jamy gębowej, przełyku czy krtani są przyczyną uszkodzeń tych narządów, a nawet duszenia się zwierząt.

Szczególnie niebezpieczna jest pijawka nilowa, która w okresie młodocianym, ze względu na małe wymiary ciała, może przedostać się wraz z wypitą wodą do gardzieli czy tchawicy człowieka lub zwierząt, powodując krwotoki i duszenie się. Usunięcie jej jest trudne i wymaga zabiegu chirurgicznego.

W medycynie ludowej pijawki stosowano jako sposób na obniżenie ciśnienia krwi. W niektórych krajach są one hodowane w celu uzyskiwania z ich śliny substancji wykorzystywanych do produkcji leków przeciwzakrzepowych. Ze względu na długotrwałe przetrzymywanie nie zmienionej krwi w przewodzie pokarmowym używa się pijawek do badań nad pasożytami krwi.

10 — Zoologia