ZoologiaR

100 Obleńce

też zahamowanie wzrostu korzeni i obumieranie tkanek oraz gnicie. W ich torebce gębowej występuje sztylecik służący do nakłuwania i wysysania soków.

Rodzaj: mątwik — Heterodera. Należące do niego gatunki są to wewnętrzne pasożyty korzeniowe, które charakteryzują się daleko posuniętym dymorfizmem płciowym. Wydłużony kształt ciała występuje tylko u samców (długość ok. 1,5 mm). Samica jest kulista bądź też przypomina bardzo nudą cytrynkę. Ze ściany ciała zamierającej samicy tworzy się otoczka cysty, wypełniona jajami zawierającymi larwy. Cysty mogą przebywać w glebie przez wiele lat.

Mątwik burakowy — Heterodera schachtii. Odżywia się sokami roślin z rodziny komosowatych i krzyżowych. Zimuje w glebie w cystach. Wychodzenie larw do ziemi rozpoczyna się, gdy temperatura gleby przekroczy 10°C. Proces ten stymulują substancje wydzielane przez korzenie nowo rosnących roślin żywiciel-skich, do których larwy wnikają. Z larw rozwijają się samce i samice. Larwa osobnika żeńskiego grubieje; po osiągnięciu dojrzałości płciowej samica przerywa skórkę korzenia, ukazując się na zewnątrz w postaci małej, białej cytrynki (rys. 64A). Larwa osobnika męskiego nie zmienia kształtu ciała. Osiągnąwszy dojrzałość płciową samiec wychodzi z korzeni do gleby i po zapłodnieniu przyczepionej do korzenia samicy ginie. Zapłodnione samice tego pokolenia składają jaja wraz z galaretowatą substancją do gleby. Z jaj wylęgają się larwy, które wnikają do korzeni. W Polsce rozwijają się najczęściej dwa pokolenia mątwika. Samice

Rys. 64. Mątwik burakowy. A— korzeń buraka porażonego przez nicienie, B — cysty mątwika na korzeniu. (Z Czajkowskiej i Zamory 1973)

drugiego pokolenia nie składają jaj do gleby, ale zachowują je w ciele i obumierając przekształcają się w cystę. Cysty odpadają z korzeni do ziemi z końcem lata.

Korzenie spichrzowe buraków zaatakowanych przez mątwiki są mniejsze i cieńsze, wytwarzają za to dużo korzeni przybyszowych, tworząc tzw. brodę korzeniową. Na korzeniach tych widać liczne cysty nicieni (rys. 64B). Ponadto zawierają one znacznie mniej cukru. W upalne dni obserwuje się więdnięcie roślin, liście stopniowo żółkną i przedwcześnie zasychają.

W Polsce znaczenie gospodarcze mają również: mątwik ziemniaczany (H. rostochiensis) żerujący na korzeniach roślin psiankowatych oraz mątwik zbożowy (H. avenae) porażający najczęściej owies.

Rozpoznawanie gatunków mątwika dokonuje się na podstawie budowy cyst. Cysta mątwika burakowego (rys. 65B) o długości do 1 mm jest kształtu cytrynkowatego, początkowo ma zabarwienie kremowobiałe, a później brunatne. Cysta mątwika ziemniaczanego (rys. 65 A) o długości do 0,8 mm jest kulista i ma wyraźnie ograniczoną szyjkę. Początkowo biała, zmienia się później w żółtą do ciemnobrunatnej (błyszczącej). Cysta mątwika zbożowego podobna kształtem do cysty mątwika burakowego, ale nieco od niej mniejsza, jest ciemnobrunatna lub czerwona (rys. 65C).

Rys. 65. Cysty mątwików. A — ziemniaczany, B — burakowy, C — zbożowy. (Z Wilskiego 1967)

Rodzaj: węgorek — Ditylenchus. Żyje w różnych częściach nadziemnych i podziemnych roślin, z wyjątkiem korzeni. Podłużny kształt ciała mają wszystkie stadia rozwojowe, długość dorosłych nicieni wynosi około 1 mm. Nie tworzą cyst.

Węgorek niszczyk — Ditylenchus dipsaci. Poraża około 300 gatunków roślin (zboża, ziemniaki, koniczyna, rośliny cebulowe, groch i inne).

W glebie zimuje larwa IV stadium, będąca w stanie życia utajonego. Wiosną nicienie wnikają przez szyjkę korzeniową do kiełkujących roślin, atakują bulwy, kłącza i cebule. W miarę wzrostu rośliny przemieszczają się do łodyg, a nawet kwiatów. Cały rozwój osobniczy odbywa się w tkance miękiszowej. W naszych warunkach klimatycznych występuje kilka pokoleń tego szkodnika. W ciągu sezonu wegetacyjnego część larw IV stadium kolejnych pokoleń wychodzi do gleby i poraża następne rośliny. Optymalna temperatura rozwoju węgorka niszczyka wynosi 15-18°C.

Objawy porażenia roślin przez nicienie są różne. Zyto np. zaatakowane przez węgorki silnie się krzewi, ale nie strzela w źdźbło (rys. 66A). Kłosy się nie wykształcają, gdyż roślina wcześnie zamiera, jeśli zaś dojdzie do wykształcenia