Image 35

obejmować nic tylkoVzeczy) aic również'ęcchy rzeczy, ątosunki międźyj rzeczami orąz pamięć Iu3żką. Z jego definicji ‘wynika, że „źródłem TiiśTp-rycznym są wszelkie źródła poznania historycznego (bezpośredniego i pośredniego), tzn. wszelkie informacje (w porozumieniu teorioinforma-cyjnym) o przeszłości, społecznej gdziekolwiek one się znajdują wraz z tym, co owe informacje przekazuje (kanał informacyjny, którym może być dokument, księga). Przeszłość społeczna, rzecz jasna, rozumiana jest tutaj szeroko, obejmując również warunki naturalne, w których żył człowiek. Uczony len-wprowadził-ponadto pojęcie: źródło potencjalne i źródło efektywnej Źródło potencjalne ,\to wszystko to, z czego historyk może czerpać informacje o przeszłości, p źródło ejektywne/to sam zbiór tvch ( informacji zaczerpniętych lub golowych do zaczerpnięcia.

Jak widać z powyższego ostateczna, pełna definicja jest bardzo trudna do określenia. Wynika to z dwóch podstawowych przyczyn:

a)    bogactwa i wieloaspektowości życia dziejowego,

b)    wielokierunkowości i mnogości związków, w które uwikłane były pozostałości (źródła) w swoim środowisku dziejowym.

Trudności występują także z powodu samego charakteru źródła, które w momencie badania jest tylko zabytkiem przeszłości, a rozpatrywane musi być przez badacza jako element żywej niegdyś rzeczywistości.

3. Rodzaje źródeł historycznych

Za źródło w najogólniejszym tego słowa znaczeniu uważamy pozostałości po celowej działalności człowieka, jeśli mówimy o działalności, to mamy na myśli całokształt działalności - fizycznej i umysłowej, jest to działalność wieloraka i wszechstronna. Życie człowieka jest bowiem bogate i wszechstronne, w czasie eksploatacji i przystosowania do własnych potrzeb środowiska geograficznego człowiek tworzy kulturę materialną, społeczną i duchową, nawiązuje wszelkie formy współżycia społecznego i politycznego, w oparciu o które rozwijają się stosunki między ludźmi i w całym społeczeństwie. To bogactwo życia człowieka i całego społeczeństwa ma swoje odbicie w pozostałościach, czyli źródłach rożnego rodzaju. Historyk odtwarzając dzieje społeczeństwa ma więc do swojej dyspozycji różne źródła. Jakie to będą źródła?

Na pierwszym miejscu należy wymienić narzędzia pracy, którymi człowiek przeobrażał środowisko naturalne. One będą charakteryzowały poszczególne clapy rozwojowe życia społecznego. Rozwój sil wytwórczych jest motorem przeobrażania świata przez człowieka. Człowiek rozpoczynał jednak od bardzo prymitywnych narzędzi, a więc od kamiennych pięściaków, początkowo łupanych, potem gładzonych. Te najprostsze narzędzia stanowią źródła najstarszej epoki, z czasem narzędzia ulepszano, zaczęto je wyrabiać z brązu, a potem z żelaza, stały się wówczas o wiele skuteczniejsze w walce z przyrodą i przystosowaniem jej do własnych potrzeb. Wzrastała również ich liczba i różnorodność oraz specjalizacja. Tak więc narzędzia pracy stanowią wielką grupę różnorodnych źródeł materialnych. Narzędziem jest zarówno kamienny toporek, siekierka z brązu i żelaza, jak i dzisiejsza maszyna, która jest również narzędziem, tyle tylko, że najbardziej wyspecjalizowanym. Narzędziem rolniczym będzie motyka, pierwotne radia, sochy, pluci i współczesne maszyny, jak koparki, kombajny i inne. Wszystko to są źródła, źródłem iesi warsztat pracy rzemieślnika, fabryka i współczesny nam wielki kombinat przemysłowy.

Samo środowisko naturalne od zarania, jak pojawił się człowiek, bezustannie przekształcane, jest dostarczycielem wielu źródeł do poznania życia społecznego, a i ono samo stanowi wielkie źródło, zwłaszcza do odtwarzania procesów osadniczych, rozwoju sieci dróg, komunikacji, różnych budowli itd. Wielką specyficzną grupę źródeł stanowią zabytki architektury drewnianej i murowanej, wszelkiego rodzaju budowle, poczynając od najprostszych drewnianych po murowane zamki, pałace i kościoły, cale wsie i miasta. Do specjalnej grupy źródeł należeć będą także cmentarzyska, grobowce, (np. piramidy egipskie), pomniki wystawione ku chwale ludzi lub upamiętniające jakieś zdarzenia, także ubiory, broń i rożne nawet drobne przedmioty codziennego użytku. Przedstawione powyżej pozostałości nazywamy źródłami materialnymi.

Drugą wielką grupę źródeł stanowią 'materiały źródłowe pisane lub drukowane. M. llandclsman dzieli materiał źródłowy pisany na dwie grupy: na opisy i akta. Źródła opisowe zawierają opisy zdarzeń lub działań c z I o w i eHeTTajc zę s t s zą formą opisu są:

a)    opisy dziejopisarskie, do których należą: roczniki, kroniki, historie,

b)    opisy pamiętnikarskie: dzienniki, biografie, wspomnienia, pamiętniki,

c)    zbiory wiadomości: dzienniki, tygodniki, miesięczniki.

Przez akta rozumie llandclsman dokument ustanawiający pewną czynność. stwierdzający jej istnienie w stosunkach między ludźmi lub będący wyrazem pisanym czynności, zwłaszcza prawnej. Biorąc ściślej aktem jest