IMAG0767 (7)

XXXVI

„Pan chce zmechanizować wychowanie”²³. Mechanizacja wy-wychowania niewątpliwie zagrażała pedagogice jednego i drugiego. Na szczęście wiele czynników przeciwdziałało temu, co było błędem w ich doktrynach. U Pestalozziego były to: gorące serce i zapał reformatorski; u Herbarta jego neohumanizm i dar obserwacji; u obydwu wielki talent pedagogiczny.

5. Etyka

Swoją filozofię praktyczną wyłożył Herbart w książce z 1808 r. pod tym tytułem ²⁹. Wcześniej jednak, bo już w 1804 r., ukazała się jako dodatek do drugiego wydania Abecadła poglą-dowości rozprawa pt.: O estetycznym obrazie świata, będącym główną sprawą wychowania³⁰.

W tej rozprawie Herbart szczególnie jasno wyłożył swoje poglądy z zakresu etyki, a poza tym w zastosowaniu do wychowania. Dlatego zacznę swoje wywody o etyce Herbarta od tej pracy, a później dopiero przejdę do Filozofii praktycznej. Estetyczny obraz świata jest zresztą jak gdyby pierwszym szkicem całego jego systemu pedagogicznego i już z tego względu godny uwagi.

Poglądy Herbarta z zakresu etyki rozwijały się z początku pod wpływem Kanta, później w opozycji do niego. Punkt wyjścia był kantowski. Uzasadnienie metafizyki moralności (1785) Kanta, które Herbart czytał jeszcze za uczniowskich czasów, tak się zaczyna: „Nie można w ogóle pomyśleć, aby coś na świecie, ba! nawet poza światem, mogło być uznane bez zastrzeżeń za dobro poza samą tylko dobrą wolą”. I herbartowski Estetyczny obraz świata zaczyna się od tego pojęcia. „Dobra wola, czyli stałe postanowienie, aby uważać, że się jako jednostka wykonuje powszechnie obowiązujące prawo — oto pierwsze poję-

²⁸ Feliks K i e r s k i, J. H. Pestalozzi, Warszawa 1927, t. II, s. 158. Nasza Księgarnia.

²⁸ Allgemelnc practische Philosophie, Gottingen 1808. J. F. Danclcwerts. ⁸⁰ Uber dic dstctische Darstellung der Welt ais das Hauptgeschajt der Erziehung.