Image 04 (11)

krotnic występują w tym względzie znaczne rozbieżności. Jedni uważają, że przedmiotem zainteresowań metodologii są dwa wskazane powyżej działy, czyli rozważania nad czynnościami poznawczymi i nad rezultatami badań, Handelsman za metodologiczne uważa rozważania nad procedurą badania historycznego z włączeniem techniki badań, co zresztą zaprezentował w swojej książce „Historyka”, jeszcze inni (Vollaire. Hegel) rozważania nad przedmiotem badań historycznych nazwali filozofią historii.

Osobiście uważamy, popierając w tym J. Topolskiego, że do zakresu metodologii historii wchodzą następujące zainteresowania:

1)    nad czynnościami badań historycznych (nazwane pragmatyczną metodologią historii),

2)    nad wytworami (rezultatami) owych czynności badawczych (nazywane apragmatyczną metodologią historii),

3)    nad przedmiotem badań historycznych (nazywane przedmiotową metodologią historii).

Są to trzy podstawowe działy wchodzące w zakres zainteresowania metodologii historii. Omówimy je według ustalonej kolejności:

I) Do zadań metodologii działu pierwszego należy w szczególności:

a) .ustalenie podstawowych czynności niezbędnych do uprawiania nauki

b)    opis procesu podjętych badań naukowych,

c)    ustalenie celów jakie sobie historyk założył podejmując pracę naukową w określonej dziedzinie.

Do wykonania zadań zakreślonych w punkcie a i b niezbędne jest:

1.    dokonanie wyboru dziedziny (tematyki) badawczej,

2.    postawienie pytania na które chcemy odpowiedzieć,

3.    rozeznanie w bazie źródłowej,

4.    przeprowadzenie krytyki źródeł (wewnętrznej i zewnętrznej),

5.    dokonanie opisu badanych faktów i zdarzeń,

6.    wyjaśnienie dlaczego tak się stało lub było,

7.    staranie się dojścia do zdań teoretycznych,

8.    syntetyczne ujęcie wyników badawczych, w których winna znaleźć się odpowiedź na postawione pytanie badawcze,

9.    dokonanie oceny ludzi i zdarzeń będących przedmiotem badań.

Trzeci punkt (c) zakłada ustalenie celów, do jakich zmierzać winien historyk w toku procesu badawczego, należy podkreślić, że cele te

zmieniały się na przestrzeni dziejów, podobnie jak zmieniało się cale piśmiennictwo historyczne. Będziemy jeszcze o tym mówili, tutaj jedynie zasygnalizujemy, żc w początkowym okresie dominował cel dostarczenia przez historię przykładów godnego naśladowania, niekoniecznie prawdziwych. Kiedy historia wzniosła się na wyżyny prawdy, zastanawiano się czy historyk powinien w dalszym ciągu uwypuklać elementy pouczające i wychowawcze, czy powinien oceniać ludzi i zdarzenia itd.

2)    Przechodząc do działu drugiego metodologii historii, skupiającej się na analizie elektów pracy historyka i analizie sformułowanych przez niego twierdzeń (zdań), to według .1. Topolskiego winny wejść tu przede wszystkim rozważania nad gencralizacjami historycznymi, czyli zdaniami uogólniającymi, tworzącymi prawa historyczne oraz rozważania nad pojęciem narracji (sposób przedstawienia opowiadania, opisu). W dziale tym przejawiają się takie pojęcia, jak: zdanie historyczne, generał i zacja historyczna, prawo naukowe historyczne, ocena, narracja historyczna, prawda itd. W dalszych wykładach pojęcia te będziemy analizować.

3)    Dział trzeci metodologii historii określany przedmiotową metodologią historii zajmuje się głównie refleksją (rozmyślanie połączone z analizą) nad filozofią dziejów i teorią rozwoju społecznego.

Jak już podkreślaliśmy posiadana przez historyka wiedza o badanej rzeczywistości (dziedzinie) odgrywa ogromną rolę w procesie badawczym i toku poszukiwań naukowych. Bez posiadanej wiedzy nie jest możliwe kwalifikowanie czy ocena zdań jako prawdziwych czy fałszywych danej dziedziny. Także wszelkie poznanie, w tym również naukowe, może dokonywać się tylko w oparciu o określoną wiedzę. Mówimy o badanych dziedzinach (określony wycinek rzeczywistości dziejowej), które stanowią modele zdań, zbiorów zdań czy całych nauk. ale tylko wtedy są modelami, jeśli mają w sobie zdania, czy zbiory zdań prawdziwe. Historyka interesuje. w jaki sposób może scharakteryzować dziedzinę, która jest modelem wypowiadanych przez niego twierdzeń. Charakterystykę dziedziny stanowiącej model nauki historycznej daje właśnie przedmiotowa metodologia historii, która umożliwia odróżnienie zdań prawdziwych od fałszywych, dostarcza dyrektywy hereustyczne badanej dziedziny oraz. terminy teoretyczne niezbędne w opisie naukowym danej dziedziny.

15