img005

kowane syntaktycznie przez składnię zgody lub rządu są bardziej odporne, podczas gdy istnieje tendencja do opuszczania głównego podporządkowującego czynnika zdania, mianowicie podmiotuZ-Skoro wszelki początek jest dla pacjenta główną przeszkodą, jest rzeczą oczywistą, że nie powiedzie mu się właśnie na samym początku, który jest kamieniem węgielnym budowy zdania\ W tym typie zakłócenia mowy zdania są pojmowane/jako eliptyczne „ciągi dalsze”, które należy uzupełnić z poprzednich zdań, wymówionych, lub nawet pomyślanych, przez samego mówiącego albo usłyszanych od rozmówcy rzeczywistego, lub nawet nierzeczywistego. Główne wyrazy mogą być opuszczane albo zastępowane przez abstrakcyjne anafory (por. Bloomfield, 1933: XV). Rzeczownik szczegółowy, jak zauważył Freud (1953:22), jest zastępowany przez bardzo ogólny, np. machin, chose w tekstach pacjentów francuskich. W wypadku (S^zii~amhezvtrre^j obserwowanym przez Goldsteina (ŚT246 i n.), w niemieckich tekstach dialektycznych wszystkie rzeczowniki nie oznaczające żywych istot były zastępowane przez wyrazy Ding „rzecz” albo Stiickel „sztuka”, a wyraz uberfahren „wykonać, dokonać” (perform) zastępował czasowniki, które można było zidentyfikować na podstawie kontekstu i które dlatego wydawały się mówiącemu zbyteczne.

Wyrazy, które nie mogą nie odnosić się do kontekstu, jak zaimki i przysłówki zaimkowe, i wyrazy służące tylko do zbudowania kontekstu, jak partykuły łączące (connectives) i słowa posiłkowe, są szczególnie trwałe. Jako ilustracja niech posłuży typowa wypowiedź pacjenta niemieckiego zanotowana przez Quen-sela i cytowana przez Goldsteina (s. 302): Ich bin doch hier unten, na wenn ich gewesen bin ich wees nicht, we das, nu wenn ich, ob das nun doch, noch ja. Was Sie her, wenn ich, och ich weess nicht, we das hier war ja... Jak widać, ten typ afazji w 6tadium krytycznym oszczędza tylko rusztowanie, zworniki informacji.

Od "Średniowiecza spotykamy często w teorii języka twierdzenie, że wyraz poza kontekstem nie ma znaczenia. Ale słuszność tego twierdzenia ogranicza się do afazji lub ściślej: do jednego typu afazji. W wypadkach patologicznych, o których mowa, wyraz izolowany to rzeczywiście tylko puste dźwięki. Jak wykazały liczne testy, dla takich pacjentów dwa okazy tego samego wyrazu użyte w różnych kontekstach są po prostu homonimami. Ponieważ odrębne wyrazy niosą większy zasób informacji niż homonimy, cierpiący na afazję tego typu mają tendencję do zastępowania wariantów kontekstowych wyrazu przez różne wyrazy szczegółowe, stosownie do otoczenia w danym wypadku. Na przykład pacjent Goldsteina nigdy nie wymawiał wyrazu „nóż” osobno, lecz zależnie od funkcji danego noża i jego otoczenia nazywał go pencil-shar-pencr, apple-parer, bread-knife, knife-and-fork (s. 62); z formy wolnej, zdolnej do występowania osobno, wyraz knife stał się tu formą związaną.

t

+-

„Mam dobre mieszkanie, przedpokój, sypialnię, kuchnię”, mówi pacjent Goldsteina. „Są też duże mieszkania, tylko od tyłu mieszkają kawalerowie (bachelors).” Zamiast wyrazu bachelors można było użyć bardziej analitycznego określenia unmarried people, ale mówiący wybrał przytoczony termin jednowyrazowy. Gdy go pytano kilka razy, co to jest bachelor, nie odpowiedział i był „wyraźnie w kłopocie” (s. 270). Odpowiedź w rodzaju „kawaler to człowiek nieżonaty” albo „człowiek nieżonaty jest kawalerem” byłaby objawem orzekania identyfikującego, a więc wynikiem rzutowania serii alternatywnej z kodu ^leksykalnego języka angielskiego na dany kontekst. Kównoważne terminy stają się dwiema połączonymi^gramatycznie częściami zdania i wskutek tego są powiązane przez przyległość. Pacjent potrafił wybrać odpowiedni termin „kawaler”, gdy był on podtrzymywany przez kontekst występujący w potocznych rozmowach o „mieszkaniach kawalerskich” (bachelor apartments), ale nie umiał użyć serii alternatywnej „kawaler” = „mężczyzna nieżonaty” (bachelor = unmarried man) jako tematu zdania, gdyż jego zdolność do niezależnej selekcji i substytucji była zakłócona.^ Jedyną treścią, jaką niesie zdanie identyfikujące, którego na próżno oczekiwano, jest: „bachelor znaczy mężczyzna nieżonaty” albo „mężczyzna nieżonaty nazywa się kawalerem”.

159