img008 (64)

wydatki na gminne świetlice, ale już nie - przewidziane ustawowo obligatoryjne świadczenia z pomocy społecznej.

Ograniczeniem stosowanych przeze mnie danych o wydatkach gminnych jest brak szczegółowych informacji o sposobie ich wydatkowania. W proponowanej operacjonalizacji lokalny wymiar obywatelstwa społecznego traktowany jest więc przede wszystkim „ilościowo” - nie wiadomo, kto z mieszkańców i na jakich zasadach jest beneficjentem wydatków np. na żłobki. Upraszczający charakter zebranych danych wynika także z do pewnego stopnia, „pierwszosektorowej” perspektywy. Przeprowadzona przeze mnie analiza nie uwzględnia więc usług finansowanych²⁷ przez sektor pozarządowy i komercyjny, nie jest także wrażliwa na potencjalne różnice w jakości i dostępności usług i świadczeń, wynikające z lokalnego kapitału społecznego, sprawności administracyjnej i kultury organizacyjnej.

Badaniami objętych zostało 234 gmin, (24 miasta (w tym 5 miast na prawach powiatu, których działania były analizowane wyłącznie w zakresie uprawnień gminy), 38 gmin miejsko-wiejskich, 172 gminy wiejskie) które stanowią reprezentatywną, losową (losowanie warstwowe w podziale na trzy klasy dochodów) próbę z województw: lubelskiego, kujawsko-pomorskiego i mazowieckiego. Celowy dobór tych trzech województw wynika z faktu, że reprezentują one odpowiednio: najniższą, średnią i najwyższą wartość pod względem przeciętnych dochodów gmin leżących w województwie. Dla badanych gmin zebrano dane za 2010 r., pochodzące ze: sprawozdań z wydatków budżetowych gmin, przekazanych do Ministerstwa Finansów, sprawozdań ośrodków pomocy społecznej, w tym na temat świadczeń rodzinnych (tzw. „gminne becikowe”) udostępnionych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, gminnych statystyk Systemu Informacji Oświatowej, Banku Danych Lokalnych GUS, Państwowej Komisji Wyborczej (w zakresie frekwencji w wyborach samorządowych i parlamentarnych) oraz z zamieszczonych na stronach BIP badanych gmin statutów (w zakresie istnienia fakultatywnych gminie instrumentów partycypacji obywatelskiej) i strategii rozwiązywania problemów społecznych (w zakresie stopnia partycypacji mieszkańców przy jej

Obejmuje natomiast środki przekazane pomiotom społecznym na realizację zadań z polityki społecznej.

powstawaniu). Zgromadzone dane stały się podstawą zestandaryzowanych indeksów (mediana, dominanta i średnia arytmetyczna w badanym zbiorze wynosi dla nich 0) opisujących: sytuację społeczno-gospodarczą w gminie, kapitał społeczny, instytucje partycypacji obywatelskiej, uspołecznienie polityki, skalę obywatelstwa społecznego ogółem oraz w sferze: edukacji, zdrowia i pomocy społecznej. Wykaz zmiennych, które tworzą poszczególne indeksy (po usunięciu zmiennych przyjmujących wartość dodatnią tylko w kilku gminach oraz zmiennych silnie skorelowanych z innymi zmiennymi w indeksie) znajduje się w aneksie.

Jednym z problemów metodologicznych w analizie zgromadzonych danych jest silna syndromatyczność pewnych grup zmiennych. W dużych gminach miejskich, podmiejskich czy peryferyjnych gminach wiejskich mamy do czynienia ze współwystępowaniem pewnych wartości zmiennych - określonymi przestrzennymi „kompleksami rozwojowymi”, które utrudniają wnioskowanie o zależnościach przyczynowo-skutkowych w stosunkowo niewielkim zbiorze przebadanych gmin.

4. Poziom lokalnego obywatelstwa społecznego - różnice w skali

działali gniin

Podstawowe różnice w skali i charakterze obywatelstwa społecznego na poziomie gminnym opierają się na realizowaniu przez samorządy różnych zestawów zadań spośród umożliwionych przez ustawodawcę. Nie wszystkie zadania w równym stopniu przyczyniają się do tego zróżnicowania - jak widać na wykresie 2, wśród zadań własnych samorządu istnieją takie, które prowadzone są w niemal wszystkich gminach oraz takie, które są wyjątkowo rzadkie. Spośród badanych przeze mnie 21 działań gminy we wspomnianych sferach polityki społecznej, 5 zadań jest prowadzonych przez prawie wszystkie samorządy z próby badawczej, 8 prowadzonych jest w zdecydowanej większości gmin, ale są takie, jak jednorazowy zasiłek z tytułu urodzenia dziecka, wypłacany ze środków własnych gminy czy programy przeciwdziałania AIDS, które prowadzone są przez zaledwie 2 gminy z badanej próby. Niewiele więcej gmin dofinansowuje żłobki i funduje programy zdrowia publicznego dla swoich mieszkańców.

8