img017 (36)

54 Pismo klinowe

tamię, gdzie rządzili około 450 lat. Mitannijczycy stworzyli przed rokiem 1500 p.n.e. w północnej Mezopotamii potężne królestwo, które sprawowało władzę nad obszarami rozciągającymi się od Morza Śródziemnego do gór Zagrosu. Królowie Mitanni mogli wywodzić się z Irańczyków; lud ten czcił bóstwa indo-irańskie, takie jak Mitra, Indra, Waruna i bliźniacy Aświnowie (Albrightj.

Niektóre z tych ludów zdołały z większym lub mniejszym powodzeniem przystosować pismo klinowe do swych języków poprzez wprowadzenie koniecznych zmian; inne przejęły je bez większych modyfikacji, jeszcze inne — razem z językiem akadyjskim. Tabliczki kapa-dockie w języku asyryjskim z końca III tysiąclecia p.n.e. wykazują, że miejscowa ludność Kapadocji także znała wówczas pismo klinowe; wspomniane już tabliczki z Amarna z XV—XIV wieku p.n.e. stanowią dowód, że posługiwali się nim również Kananejczycy; znaleziono nawet inskrypcję klinową w języku egipskim.

Wymieniliśmy rozmaite ludy, które przejęły pismo klinowe mezo-potamskich Semitów. Trzy z tych ludów zajmują wyjątkowo ważne miejsce w historii pisma. Są to Elamici, Hetyci i Persowie. Hetytami i Persami zajmiemy się później, tutaj powiedzmy kilka słów o Elamitach i ich pismach.

ELAMICI

Elam to nazwa biblijna, odpowiednik babilońskiego i asyryjskiego Elamtu lub Elamu i greckiego Elimai; Sumerowie, używali nazwy Numma] późniejsza nazwa grecka to Suzjana, od stolicy Elamitów Suzy, biblijnego Szuszanu. Sami Elamici używali, przynajmniej w jtekstach nowoelamickich, nazwy jednego z głównych plemion elamickich,IChapirti lub Chatamti.

Elam to nazwa starożytnej krainy leżącej na północ od Zatoki Perskiej i na wschód od dolnego biegu Tygrysu, odpowiadającej z grubsza nowożytnej prowincji perskiej Chuzestan. Częste wzmianki o Elamie znajdujemy w Biblii i w licznych napisach babilońskich i asyryjskich. Przez wiele wieków był on jednym z najważniejszych królestw Azji Zachodniej, jednakże około 640 roku p.n.e. utracił niepodległość, podbity przez Asyrię. Wczesna jego historia łączy się ściśle z dziejami południowej Mezopotamii. Starożytna cywilizacja Elamu dorównywała rozwiniętej w tym samym czasie cywilizacji Sumerów i Semitów mezopotamskich. Zamieszkiwały ten kraj plemiona niesemickie i nieindoeuropejskie, które mówiły dialektami aglutynacyjnymi, spokrewnionymi chyba z kaukaską grupą języków.

WCZESNE PISMO ELAMICKIE

Wcześni Elamici (około 2150 roku p.n.e.) mieli rodzime pismo, które dochowało się w dziewięciu inskrypcjach sporządzonych w kamieniu i w kilkuset napisach na tabliczkach glinianych. Znaki są typu linearno--geometrycznego i prawdopodobnie wywodzą się z symboli piktograficz-nych, lecz nie zawsze znamy ich pierwowzory. Pisano na ogół od strony prawej ku lewej, czasami jednak od lewej ku prawej, niekiedy zaś nie przestrzegano w tym względzie żadnych wyraźnych zasad. Częściowo odczytane wczesne pismo elamickie zdaje się wiązać z wczesnymi formami pisma klinowego. Zachodzą dwie możliwości: albo oba pisma wywodziły się z innego, prymitywniejszego pisma, albo też jedno z nich wynaleziono

ORZ EWA    WAZY MĘŻCZYZNA

ftYEr

<m>

<m>

15. Elamickie motywy dekoracyjne (z lewej) i wczesncelamickie znaki obrazkowe (z prawej)

wcześniej, a drugie stworzono sztucznie wskutek działania „dyfuzji idei” iub „dyfuzji bodźca” (termin zaproponowany przez uczonego amerykańskiego A. L. Kroebera) — wiedza o istnieniu pisma dostarczyła bodźca do dokonania wynalazku, nie przyjęto natomiast konkretnych symboli tego pisma; jest to „wypadek zapożyczenia idei”, jak nazwał takie zjawisko O. G. S. Crawford.

Niektórzy uczeni utrzymują, że pismo klinowe wywodzi się z pierwotnej formy wczesnego pisma elamickiego. Problemu tego nie udało się dotychczas rozwiązać.