img076 (28)

Ad. c) Generalizowanie i utrzymanie efektów terapii

General izacja jest najważniejszym etapem w procesie nauczania. Dotyczy ona uogólnienia bodźca, reakcji i uogólnienia w czasie. Uogólnianie bodźca to umiejętności przenoszenia nabytych reakcji w inne sytuacje. Aby dane zachowanie zostało uogólnione i przeniesione do innych środowisk, Lovaas (1993) proponuje szereg pomocnych technik, do których należą między innymi praca w różnych środowiskach, zmieniające się osoby nauczające, wspólne programy nagród w szkole i w domu. Jak ważna jest praca nad procesem generalizacji pokazuje, między innymi, Stokes (1977). Kiedy uczono dzieci autystyczne witania się, to nie generalizowały one tego zachowania na żadne inne osoby poza terapeutą. Natomiast kiedy dwóch terapeutów pracowało jako modele, to reakcje dzieci zostały uogólnione na 20 innych osób.

Uogólnianie reakcji jest związane z zakresem, w którym możemy wywołać zmiany w wielu zachowaniach, pracując nad jednym. Na przykład, ucząc dziecko siedzenia na krzesełku i kierowania wzroku na terapeutę, zmieniamy zachowanie dziecka, aby było ono bardziej podporządkowane i uważne. Wśród różnorodnych technik uogólniania reakcji (które są mniej oczywiste niż techniki uogólniania bodźca) akcentuje się przede wszystkim znaczenie budowania umiejętności komunikacyjnych. Lovaas (1993) sugeruje, iż lepiej na początku terapii uczyć dziecko zwrotów werbalnych, które stanowią prośbę o rzeczy, które dziecko chce otrzymać (np. ciastko, otwórz, pływać). Jest to bardziej wskazane niż nauka niefunkcjonalnych określeń, ponieważ mowa funkcjonalna zmniejszy lub wyeliminuje np. ataki złości, które są spowodow^rane brakiem umiejętności wyrażania własnych potrzeb.

Najlepsze wyniki pracy metodami bahawioralnymi uzyskiwane są wtedy, kiedy dziecko jest małe (około 3,5 lat), a czas terapii wynosił 40 godzin tygodniowo. I. Lovaas w latach 60., kiedy jego program „startował”, tak wypowiedział się o jego skuteczności: „Jeżeli dziesiąty stopień oznacza normalność, modyfikacja behawioralna może przenieść dziecko na czwarty' stopień. Jest to bardzo duży postęp, ale również jest jeszcze długa droga przed nim”.

W 1993 roku zespół kierowany w Stanach Zjednoczonych przez L. Lovaasa opublikował wynik badań katamnestycznych dzieci, które po dwóch latach intensywnej terapii, rozpoczętej w 3. roku życia, skierowano do normalnych klas. W grupie eksperymentalnej 8 z 9 dzieci po 6 latach nadal funkcjonuje bardzo dobrze, ich wyniki w testach inteligencji i adaptacji społecznej nie odbiegają od normy. Natomiast żadne z dzieci z grupy kontrolnej nie osiągnęło tak dobrych wyników. Program UCLA obejmuje co najmniej 2 lata intensywnej modyfikacji zachowania prowadzonej przez doskonale wyszkolonych terapeutów (w relacji 1 terapeuta na 1 dziecko), wspomaganych przez rodziców. Hipotezy wyjaśniające wyleczenie dzieci z autyzmu koncentrują się wokół koncepcji „nadprodukcji” komórek mózgowych i ich połączeń u dzieci poniżej 3. roku życia, u których po odpowiedniej stymulacji środowiskowej następuje kompensacja anomalii neurologicznych w większym stopniu niż u dzieci starszych (McEachin, 1993). Wyniki ekspeiymentu 1. Lovaasa są obecnie szeroko dyskutowane, wydaje się, że adekwatność schematu eksperymentalnego (w' tym szczególnie kryteria doboru do grup) powinna być ulepszona i zweryfikowana w pracach innych badaczy.

W ośrodku Bleiker Behandlingshjem w' Asker (Norwegia) od 1988 roku prowadzona jest intensywna rehabilitacja dzieci autystycznych, oparta na założeniach terapii behawioralnej. W szkole i w domu leczniczym przebywa sześcioro dzieci w wieku 8-13 lat, personel liczy 27 pracowników, w tym 18 wykwalifikowanych terapeutów. Każdym dzieckiem zajmuje się dw^róch terapeutów: jeden w szkole i jeden w domu leczniczym. Podstawowe zasady działania tej instytucji to rehabilitacja dziecka i odciążenie rodziców (w ciągu dwóch tygodni każdy rodzic może na pięć nocy pozostawić dziecko w Bleiker). Zasady te opartę są na systemie wypracowanym w Princeton Child Deveiopment łnstitute New Jersey w USA, gdzie przede wszystkim zwraca się uwagę na współpracę z rodzicami, gdyż docelowym, optymalnym środowiskiem dla dziecka jest rodzina. Opierając się na wiedzy na temat trudności w uczeniu się dzieci autystycznych, można przyjąć, że priotytetowe są następujące dziedziny kształcenia: trening umiejętności koncentracji uwagi oraz trening w imitowaniu zachowań innych. Dalszy etap obejmuje umiejętności komunikowania się, zabawyjazdy na rowerze, pływania, samoobsługi i współdziałania. Praca terapeutyczna zapoczątkowana jest rejestracją zachowania dziecka (diagnoza opisowa) ze szczególnym zaznaczeniem tego, co dziecko potrafi. Plany szczegółowa są konstruowane i oceniane raz w tygodniu. Cele powinny być realistyczne, dające się krtwo ocenić i zawierać określoną metodę realizacji.

Od 1992 roku Ośrodek Pomocy Terapeutycznej dla Osób Autystycznych w Gdańsku współpracuje, dzięki staraniom Gdańskiego Stowarzyszenia Pomocy Osobom Autystycznym, coraz ściślej z Ośrodkiem w Bleiker. Ostatnio podjęto w Gdańsku również działania nawiązujące do Programu Wczesnej Interwencji stosowanego w Oslo, który stanowi część międzynarodowego programu badawczego O. J. Lovaasa.