img169 (12)

(np. nagły ubytek krwi: krwotok, pozycja stojąca). Ściany komory serca ulegają pofałdowaniu i wpukleniu do wnętrza, co pobudzając znajdujące się tam mechanoreceptory wyzwala odruch Bezolda-Jarischa. Następuje bradykardia i spadek ciśnienia tętniczego, prowadząc do chwilowego omdlenia (zapaść wazowagalna). W przedsionkach serca również znajdują się receptory, które ulegają pobudzeniu przez wypełniającą przedsionki krew. Na drodze odruchowej wzrasta wówczas aktywność włókien współczulnych, prowadząc do przyspieszenia czynności serca i zwężenia naczyń krwionośnych. Jest to tzw. odruch Bainbrig’a. Dzięki niemu zwiększony powrót żylny (np. po szybkiej infuzji dożylnej większej objętości płynów) łatwiej ulega przesunięciu z komory prawej przez krążenie płucne do lewej komory serca i aorty. Zatem odpływ krwi z serca dostosowany jest do wielkości powrotu żylnego (adaptacja układu krążenia do wysiłku fizycznego: zwiększony powrót żylny wywołany działaniem pompy mięśniowej odruchowo zwiększa pojemność minutową serca i dopływ krwi między innymi do pracujących mięśni). Liczne receptory znajdują się również w naczyniach klatki piersiowej (duże żyły i tętnice płucne) i w płucach, czyli w obszarze niskociśnieniowej części układu krążenia. Bodźcem dla tych receptorów jest rozciągnięcie ścian naczyń przez wzrost objętości krwi centralnej (w sercu i naczyniach klatki piersiowej). Spadek objętości krwi centralnej (np. krwotok, pozycja pionowa) odbarcza te receptory i na drodze odruchu przyspiesza czynność serca, kurczy naczynia oporowe, duże żyły i naczynia nerkowe (zmniejszenie przepływu nerkowego i wydalania moczu).

Wszystkie receptory, zarówno sercowe, jak i te z obszaru naczyń klatki piersiowej współdziałają z baroreceptorami tętniczymi w nerwowej regulacji krążenia krwi (działanie synergiczne wszystkich tych odruchów).

IV. Odpowiedź odruchowa na nurkowanie

Podczas nurkowania dochodzi do pobudzenia receptorów zlokalizowanych w jamie nosowej i na skórze twarzy (bodźcem jest woda), co na drodze odruchowej doprowadza do zatrzymania oddechu, zwolnienia rytmu serca i pobudzenia układu współczulnego. Następuje uogólnione zwężenie naczyń oprócz naczyń serca, mózgu i zespoleń tętniczo -żylnych skóry. Taki zespół reakcji krążeniowo-oddechowych jest podobny do odruchu z chemoreceptorów tętniczych. Odruch z chemoreceptorów tętniczych, zlokalizowanych w kłębkach szyjnych i aortalnych (okolice rozwidlenia tętnic szyjnych wspólnych i łuku aorty) stanowi obronę organizmu przed niedotlenieniem. Receptory te stanowią swoiste czujniki zawartości gazów oddechowych we krwi: prężności tlenu, dwutlenku węgla i stężenia jonów wodorowych. Niedotlenienie odruchowo zwiększa wentylację płuc i jednocześnie wywołuje reakcję układu krążenia, polegającą na silnym pobudzeniu układu współczulno - nadnerczowego i zwężeniu naczyń krwionośnych. Wzrasta opór obwodowy, zmniejsza się dopływ krwi i tlenu do większości narządów, a w efekcie tego spada zużycie tlenu w tkankach. W warunkach niedotlenienia tak ważny tlen zapewnia więc metabolizm tlenowy tylko w najważniejszych narządach człowieka: w mózgu i sercu. Składowa oddechowa tego odruchu podczas nurkowania jest zahamowana. Odruch na nurkowanie to mechanizm adaptacyjny u zwierząt nurkujących. Bradykardia i zwężenie naczyń oszczędza tlen, gwarantując jego dostarczanie do najważniejszych narządów, jakimi są mózg i serce. Pozostałe narządy mogą zaciągnąć dług tlenowy. Po wynurzeniu się z wody następuje odhamowanie składowej oddechowej odruchu z chemoreceptorów i hiperwentylacja, przyspiesza się czynność serca i wzrasta jego kurczliwość. Zwiększa się tym samym pobieranie tlenu i organizm w tych warunkach może spłacić zaciągnięty wcześniej dług tlenowy.

V. Próba Valsalvy

Podczas wdechu (rozszerzenie klatki piersiowej) ciśnienie wewnątrz klatki piersiowej spada, rozciągnięciu ulegają tętnice i żyły płucne, zmniejsza się opór naczyniowy, a przepływ płucny wzrasta. Objętość krwi w naczyniach płucnych rośnie (z 600 ml do 1000 ml). Część krwi, gromadząc się w rozciągniętych żyłach płucnych, nie dociera do lewej komory serca. Dopływa ona do lewego serca (lewego przedsionka i lewej komory) podczas wydechu, kiedy ciśnienie wewnątrz klatki piersiowej rośnie (wzrasta również opór naczyniowy). Dzięki dodatkowej porcji krwi zwiększa się objętość wyrzutowa lewej komory.

Rytm oddechowy wywołuje wahania ciśnienia tętniczego, związane z wdechowo - wydechowymi zmianami ciśnienia w klatce piersiowej oraz zmianami objętości wyrzutowej prawej i lewej komory serca.

Nasilony wydech wiąże się ze wzrostem ciśnienia w klatce piersiowej i znacznym obniżeniem objętości krwi w łożysku naczyń płucnych (do około 200 ml). Takie warunki panują w klatce piersiowej muzyka grającego na instrumentach dętych, podczas nasilonego kaszlu, czy też u kobiety ciężarnej podczas porodu (parcie porodowe). Są to przykłady obciążenia organizmu wysiłkiem pojawiającym się w życiu codziennym w sposób naturalny. Podobne warunki można uzyskać, wykonując nasilony wydech przy zamkniętej głośni, czyli tzw. próbę Valsalvy. Jest to jedna z takich fizjologicznych prób znacznego obciążenia organizmu wysiłkiem, podczas której dochodzi do wyraźnych, fazowych zmian hemodynamicznych, takich jak zmiany ciśnienia tętniczego i częstości rytmu serca oraz przepływu krwi przez różne narządy. Za zmiany te odpowiedzialna jest aktualna, zmieniająca się w sposób ciągły, aktywność autonomicznego układu nerwowego. Stąd próba taka stanowi ważne narzędzie służące ocenie funkcjonowania tego układu. Polega ona na wykonaniu

103