img195 (10)

rżeniu wyobrażenia językowego zależy od typu pamięci osoby czytającej. U ludzi o wyraźnej przewadze pamięci słuchowej w wyobrażeniu językowym na plan pierwszy wysuwają się wyobrażenia słuchowe: wyrazy stanowią szeregi połączonych głosek. Osoby z przewagą pamięci wzrokowej widzą wyrazy przede wszystkim jako szeregi połączonych ze sobą znaków — głównym składnikiem są więc dla nich wyobrażenia wzrokowe. Ludzie o szczególnie rozwiniętej pamięci mięśniowo--ruchowej ujmują wyrazy przede wszystkim jako ciągi pisaniowych wyobrażeń mięśniowo-ruchowych (choć wyrazy i słyszą, i widzą). Tym niemniej u wszystkich ludzi umiejących czytać i pisać w wyobrażeniu językowym wyrazów zarysowują się zawsze, z mniejszą lub większą wyrazistością (zależnie właśnie od typu pamięci) wszystkie cztery składniki.

Dokonanie syntezy grafematu i fonematu, tj. wytworzenie wyobrażenia językowego, zależne jest w zasadniczej mierze od umiejętności powiązania poszczególnych dźwięków składających się na brzmienie czytanego słowa w nową akustycznie całość, w której nie dokonuje się jednak pełnej artykulacji pojedynczych dźwięków tworzących słowo.

Przy wymawianiu słowa lub zespołu słów po wymówieniu jednej głoski narządy mowy nie wracają do pozycji wyjściowej, „obojętnej”, ale najkrótszą drogą, często jeszcze w czasie wymawiania tej głoski ustawiają się w pozycji potrzebnej do wymówienia głosiki następnej. Dzięki temu mówimy z mniejszym wysiłkiem i szybciej.

Pod wpływem sąsiedztwa głosek w ich artykulacji zachodzą zmiany zwane upodobnieniami. Polegają one na wpływie jednej z sąsiadujących ze sobą głosek na drugą. Upodobnienia mogą występować w obrębie jednego wyrazu lub między wyrazami. Mogą

one dotyczyć dźwięczności (np. w wyrazie prośba z bezdźwięcznej ś pod wpływem dźwięcznej b powstaje dźwięczna z), miejsca artykulacji (np. w wyrazie rozszerzać zębowe z wymawiane jest jak dziąsłowe sz) albo miękkości (np. w wyrazie bezdźwięczny twardą głoskę z ze względu na sąsiedztwo miękkiej ź wymawia się jako dź).

Biorąc pod uwagę tego rodzaju zmiany w wyrazach, przy wprowadzeniu nowych liter musimy pamiętać

0    stosowaniu ich tylko w takich wyrazach, w wymowie których żadne upodobnienia nie występują.

W skład procesu czytania prócz elementów słuchowo--wymawianiowego i wzrokowo-pisaniowego (fonematu

1    grafematu) wchodzi jeszcze jeden, trzeci element psychiczny, mianowicie element znaczeniowy, czyli logiczny-

Znaczenie wyrazu jest związane z określonym pojęciem, które zależnie od sytuacji, odpowiada znaczeniowej, pozajęzykowej treści wyrazu, tj. wyobrażeniu poza językowemu.

Wyobrażenie pozajęzykowe powstaje drogą skojarzenia wyobrażenia językowego z obrazem przedmiotu, który jest reprezentowany przez ów wyraz, lub z cechą tego przedmiotu.

Do wyobrażeń językowych (fonematów i grafema-tów) i znaczeniowych (czyli semazjologicznych) dołączają się wyobrażenia formy gramatycznej zwane morfematami. Dzięki skojarzeniu fonematów z wyobrażeniami pozajęzykowymi i morfematami uzyskujemy poczucie tożsamości wyrazów i rozumienie ich znaczenia. Analogicznie do tych skojarzeń występują skojarzenia wyobrażeń pozajęzykowych i morfematów z grafematami z pośrednim uczestnictwem fonematów. Skojarzenia te odgrywają rolę przy pisaniu, przy czym

39