img027

198

0    charakterze otwartym. W takiej sytuacji potencjał, który tkwi w każdym dziecku uaktywni się, rozwinie i ujawni w spontanicznej aktywności zabawowej, graficznej, werbalnej, muzycznej czy ruchowej.

W literaturze podkreśla się, że aby dziecko zaczęło tworzyć, konieczne jest „głębokie poruszenie psychiki dziecka, dotarcie do najgłębszych jej zakamarków" (Slobodzian, 1961, s. 24). Jeżeli dziecko pod wpływem jakiś przeżyć, spostrzeżeń, wyobraźni jest głęboko poruszone zaczyna tworzyć spontanicznie. Przelewa ono wówczas swoje myśli i uczucia bezpośrednio na papier, tworząc dzieła odzwierciedlające jego wnętrze (Slobodzian, 1961). Szczególne miejsce wśród twórczych motywów działania zajmuje ciekawość poznawcza. Związki ciekawości poznawczej z twórczością wynikają z faktu, że zaciekawienie motywuje nas do stawiania pytań i uporczywego poszukiwania odpowiedzi. Wydaje się. że zaciekawienie powstaje w odpowiedzi na działanie bodźców charakteryzujących się określonymi właściwościami, na przykład nowością, niespójnością, złożonością lub nieregulamością (Bcrlyne, 1969). Środowisko społeczne (dorośli - nauczyciele i rodzice), w którym funkcjonuje dziecko powinno również wprowadzać atmosferę aktywności twórczej, która zachęci dziecko do tworzenia. Dbałość o atmosferę życzliwości, akceptacja dziecka, pozytywna ocena jego prób twórczych, świadome wyzwalanie ekspresji emocjonalnej prowadzi do „otwarcia się”, umocnienia poczucia wiary we własne siły, a w efekcie do uruchomienia dyspozycji twórczych. Chodzi tu

czą odkrywczość dzieci, zmusza je, by w rozwiązaniu zaproponowanych mu zadań wysuwało własne pomysły (Zborowski, 1986).

Jak już wyżej wspomniano, dziecko, aby tworzyć musi być głęboko poruszone lub zaciekawione. Dlatego zadaniem nauczyciela jest projektowanie sytuacji dostarczających jak największej liczby bodźców pobudzających dziecko do twórczej ekspresji werbalnej czy plastycznej. Takiej inspiracji może dostarczyć obcowanie z różnymi dziedzinami plastyki; kontakt z otoczeniem społecznym, przyrodniczym; literaturą; muzyką. Pobudzanie swobodnej aktywności twórczej może nastąpić również „dzięki wprowadzeniu różnorodnych środków ekspresji, środków pomocniczych

1    tematów pobudzających wyobraźnię" (Morga, 1990b, s. 495).

Właściwości psychiczne dziecka w wieku wczcsnoszkolnym wymagają takiej organizacji procesu uczenia się i nauczania, która wykorzystywałaby żywiołowość dziecka, naturalną ciekawość, skłonność do zabawy i gry. W takiej sytuacji potencjał, który tkwi w każdym dziecku uaktywni się.

199

• TWÓRCZA AKTYWNOŚĆ I

I W EDUKACJI..

rozwinie i ujawni w spontanicznej aktywności twórczej (Shumilov, 1997). Bezpośrednimi bodźcami uruchamiającymi myślenie i/lub wyobraźnię twórczą oraz wyzwalającymi działanie twórcze są potrzeba tworzenia, twórcze zadania lub twórcze problemy, które może podsuwać otoczenie społeczne dziecka lub też mogą być odktytc bądź wymyślone przez samo

W zależności od materiału lub tworzywa, które jest przedmiotem aktywności (myślenia, działania lub ekspresji twórczej) mówimy o aktywności plastycznej, muzycznej, werbalnej i ruchowej (a także ich kombinacjach. np. aktywności muzyczno-ruchowcj). Wyodrębnienie dziedzin twórczego funkcjonowania dziecka ma uzasadnienie w tym, iż dziedziny te są jakościowo odmienne (zc względu na różne kody symboliczne). Inny jest bowiem język wypowiedzi werbalnej, inny wypowiedzi graficznej, stąd nie zawsze wysoki poziom twórczych osiągnięć dziecka w jednej z nich pociąga za sobą również wysoki poziom twórczości w drugiej.

Na podstawie analizy zamieszczonego rysunku 7. można stwierdzić, że twórczość dziecka, rozpatrywaną w wąskim ujęciu rozumie się jako specyficzną, strukturalnie odrębną kategorię aktywności lub specyficzny rodzaj działania, który prowadzi zawsze do uzyskania wytworu: symbolicznego lub materialnego, oryginalnego oraz nowego w sensie subiektywnym i/lub obiektywnym (Torrance, 1982; Nęcka, 2000; Solowiej, 1987; Hcaly, 1994b). Należy podkreślić, że twórcza aktywność, której rezulta-

odkrywaniu, a następnie łączeniu elementów znanych w nowe całości (Wallach i Kogan, 1965; Mumford i Baughman, 1993; Uszyńska, 1997, I998c). Istoty twórczości dopatruje się tu w nowości i oryginalności wytworów należących do określonej dziedziny systemu symbolicznego (Csikszentmihalyi, 1988 - za: Nęcka, 2001).

Ważnym wydaje się fakt, że twórczość w tym ujęciu rozpatruje się zarówno jako cechę osoby (wewnętrzne wyniki /skutki twórczej aktywności) i jako cechę wytworu (wyniki zewnętrzne). Wynikiem twórczości może

- ruch, taniec, gest), jak również zmiany wewnętrzne, zmiany w rozwoju człowieka, których przejawem są uzdolnienia twórcze czyli zdolności twórcze rzeczywiste, inaczej realizacyjne. Uzdolnienia stanowią złożony mechanizm, obejmujący zarówno funkcje intelektualne, jak też inne właściwości osobowości i motywacji, są wskaźnikiem nic tylko uposażenia genetycznego ale również osobistego doświadczenia (wiedzy i umiejętno-