img910

Nie kwestionując zasadności takiego postępowania, przyjętego Wi językoznawstwie ogólnym i porównawczym, chcę podkreślić, iż jest ono miało przydatne w badaniach wewnętrznych postaci danego języka etnicznego. Są to postaci nader konkretne, zmaterializowane i tworzące nie ogólnikowe systemy językowe, ale systemy jako byty realne. Ślązak może powiedzieć: ida na gruba II ide na kopalnie II idą do kopalni (■pomijam tu już inne możliwości). Trzy różne warianty polszczyzny, a właściwie dwa: ida na gruba : ide na / do I kopalnie (4), gdyż: idą na czy idą do to już warianty języka ogólnego. Tenże Ślązak może użyć (ale nie musi) obu wariantów w zależności od sytuacji: jeśli komunikuje tę informację koledze Ślązakowi powie: ida na gruba, jeśli np. dyrektorowi, który nie jest Ślązakiem, może powiedzieć: ide na kopalnie. Zdaniem niektórych socjolingwistów są to warianty uwarunkowane typem kontaktu: jeśli indywidualny czy lokalny to możliwy wariant pierwszy — gwarowy, jeśli „ogólny”, oficjalny — to wariant drugi.

Polszczyzna oferuje różne możliwości w zależności od różnych uwarunkowań zewnętrznych. Ale: 1) ów śląski górnik może powiedzieć ide na kopalnie tylko dlatego, że nauczył się języka ogólnego w szkole lub gdzie indziej; jeśli się tego języka nie nauczył, to użyje tylko formy śląskiej; 2) równoznaczne znaczeniowo wypowiedzi: ida na gruba II ide na kopalnie są odmiennymi składnikami dwu odmiennych systemów: gwary śląskiej (jako całości) i języka ogólnego (jako całości), pojawienie się tych form trzeba rozpatrywać nie w izolacji od tych całości, ale w powiązaniu z nimi; 3) o tym, że istnieją w polszczyźnie systemy językowe, przekonają nas m.in. zjawiska interferencji, integracji i hiperpoprawności, którymi zajęli się bliżej „systemowo” zorientowani socjolingwiśd¹.

Uwzględniając więc różnice w zakresie systemu fomologicznego, flek-syjno-składniowego i słowotwórczego, rysuje mam się jasny i ostry podział współczesnej polszczyzny na język ogólny i gwary ludowe. Używam tu wyrazu ogólny w znaczeniu: używany na całym obszarze kraju i przez wszystkie warstwy narodowej wspólnoty². Kiedyś był

26

1

   Por. tomy prac: Konferencja naukowa poświęcona integracji językowej z północno-zachodniej części Polski zorganizowana przez Komisję Językoznawczą Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Wydział Filologiczno-Filozoficzny. T. 96. Poznań 1978, druk 1980, s. 57—114; Materiały z sesji naukowej poświęconej integracji języka na Pomorzu Szczecińskim. Red. S. Urbańczyk. Szczecin 1975; Integracja i dezintegracja języka na Pomorzu Zachodnim. Red. J. Węgier. Szczecin 1978 i wiele innych.

2

   S. Gajda: Podstawy badań stylistycznych, nad językiem naukowym. Warszawa-Wrocław 1982, s. 50.