img945

w związku z tym mniejszy stopień normatywizacji, swoboda i warian-tywność we wszystkich płaszczyznach systemu (por.' uwagi na ten temat w pracach M. Kucały, W. Lubasia, T. Skubalanki i innych); jeśli idzie

0    ogólny język potoczny to znamionuje go: a) otwartość wobec innych potocznych języków, gwar, a zwłaszcza żargonów, b) występowanie cech regionalnych, c) dynamiczna innowacyjność, hamowana przez skodyfi-kowane normy, zasady i wzorce języka „literackiego”, kulturalnego;

5)    jest to język zawierający wiele składników ekspresywnych, w wielu swoich realizacjach na wskroś ekspresywny, wyrażający różne stopnie i odcienie stanów emocjonalnych użytkowników, ich stosunek do innych rozmówców, do świata w ogóle; użycie odmiany potocznej umożliwia wypowiedzenie się w sposób najbardziej naturalny

1    spontaniczny (por. cytowane prace W. Lubasia);

6)    jest to zarazem język dysponujący dużą ilością gotowych formuł i stereotypów, umożliwiających szybkie generowanie tekstu w określonych sytuacjach i spełnienie bezpośrednich funkcji pragmatycznych, performatywnych.

Nie podajemy tutaj konkretnych właściwości języka potocznego, ponieważ większość z nich została omówiona lub wyszczególniona w rozdziale III, dotyczącym wzajemnych relacji między językiem mówionym a pisanym. Powiedziałem już, iż odmiana potoczna oddaje najpełniej właściwości języka mówionego, stanowiąc jego prymarną postać. Relacja: język mówiony — język potoczny nie jest ani relacją tożsamości, ani — jak twierdzi D. Ruttler — relacją krzyżowania się zakresów¹². Po prostu: zakres pojęcia język mówiony jest szerszy, w jego skład wchodzi nie tylko odmiana potoczna.

Zbierając przedstawione uwagi, można określić język potoczny jako odmianę języka mówionego mającą najszerszy uzus ^związaną z codzienną komunikacją.

Wróćmy do pytania, które postawiliśmy na początku tej części pracy. Jaki jest status języka potocznego we współczesnej polszczyźnie ogólnej? Wydaje się, że znamienne jest występowanie dwu zasadniczych zjawisk: 1) szerzenie się języka potocznego ogólnego przy równoczesnym kurczeniu się potocznych odmian gwarowych, 2) różnicowanie się tej odmiany na liczne socjolekty, warianty regionalne oraz sytuacyjnie określone (typ aktu mowy) warianty funkcjonalne. Wewnętrznymi odmianami języka potocznego zajmiemy się bliżej w następnym rozdziale pracy. Potoczny język ogólny ulega, rzecz jasna, oddziaływaniu norm właściwych językowi ogólnemu („literackiemu”), ale zarazem, stanowiąc z natury rzeczy odmianę żywiołową i dynamiczną, roz-

¹² D. B u 111 e r: Miejsce języka potocznego...

61