img040 (44)

40

Pryzmat: jest osadzony w oprawie zaopatrzonej w uchwyt z u szklą ta do zawieszania plonu.

Rys, 35

W calu wytyczenia prostopadłej OD do prostej AB w danym punkcie 0 obserwator ustawia węgiolnicę w jednym z czterech możliwych położeń, np. jak na rysunku 35« Rozpatrzmy to położenie. Promień, idący od tyczki A w przybliżeniu równolegle dc ściany przeciwprostokątnej wił, pada aa ścianę *10 pryz.uatu blisko wierzchołka O w punkcie B, Po załamaniu w punkcie E i dwukrotnym odbiciu w punktach F i G, następnie załamaniu w punkcie H wychodzi z pryzm tu w kierunku CH, tworząc z kierunkiem promienia wpadającego AC kąt: prosty o wierzchołku C. Ustawiając na kierunku CH tyczkę D tak, aby z obrazem tyczki A w pryzmacie znalazła się na jednaj linii pionowej (w koincydencji), otrzymamy szukany punkt D (rys* 35). W prymacie może się utworzyć albo rzeczywisty (stały), albo urojony (ruchomy) obraz tyczki. Do pomiaru meże być użyty tylko obraz rzeczyy/iaty tyczki A, który pozostaje nieruchomy na małym obrocie pryzmatu dookoła osi pionowej, natomiast obrazu urojonego nie wolno używać. Jak widać z rysunku 35j wierzchołek C kąta prostego znajduje się na zewnątrz pryzmatu, a tym samym odbiega nieco od pionu zawieszonego pod pryznatern. Powoduje to powstanie pewnego minimalnego błędu.

Jeżeli obserwator ma wytyczyć prostopadłą DJ do prostej AB z punktu B i wyznaczyć punkt C na prostej AB, to ustawia się, jak poprzednio, z węgielnicą ca prostej AB w przybliżeniu koło szukanego punktu C i następnie po znalezieniu nieruohemogo obrazu tyczki A w pryzasoie przesuwa się z pryzmatem wzdłuż prostej AM tak, aby tyczka D znalazła się na przedłużeniu obrazu tyczki A , Pion węglelnicy wyznaczy wtedy punkt C ha prostej A3,

Kontrolę i zwiększenie dokładności pomiaru ntoz&9 uzyskać w ten sam sposób, który podaliśmy dla węgielnicy zwierciadlanej.

Opiera jąc się na znanych z fizyki prawach odbicia i załamania _r oraz zależnościach kątów w trójkątaoh, możemy wykazać (rya. 35), że kąt tę jest istotnie prosty.

2) Węgielnica pryzmatyczna pięciokątna pojedynczą (pentagonalna)(rys. 37). Jest to węgleinlca pryzmatyczna o przekroju pięciokąta EFGHJ (rys. 58). Pięciokąt podstawy powstaje przez ścięcie wierzchołka przy kącie 45°, jaki tworzą boki FG i JH czworokąta EIEJ. Kąt przeoiwległy kątowi K jest równy 90°, kąty pozostałe są sobie równe i wynoszą po 112,5°. Ściany pryzmatu tworzące kąt 45° są zwierciadłami (FG i Jii). Węgieloica ta służy do tyczenia kątów prostych. Tyczenie przeprowadzamy w taki sam sposób, jak pryzmatem prostokątnym.