img040

40

Pryzmat jest osadzony w oprawie zaopatrzonej w uchwyt z uszkiem do zawieszaniu pionu.

Rys, 36

W celu wytyczenia prostopadłej CD do prostej AB w danym punkcie C obserwator ustawia węgielnie? w jednym z czterech możliwych położeń, np. jak na rysunku 35. Rozpatrzmy to położenie. Promień, idący od tyczki A w przybliżeniu równolegle do ściany przeciwprostokątnej UH, pada na ścianę MO pryzmatu blisko wierzchołka O w punkcie B. Po załamaniu w punkcie E i dwukrotnym odbiciu w punktach F i G, następnie załamaniu w punkcie H wychodzi z pryzmatu w kierunku CH, tworząc z kierunkiem promienia wpadającego AC kąfc prosty o wierzchołku C, Ustawiając na kierunku CR tyczkę 3> tak, aby z obrazem tyczki A w pryzmacie znalazła się na jednaj linii pionowej (w koincydencji), otrzymamy szukany punkt D (rys. 35). W prymacie może się utworzyć olbo rzeczywisty (stały), albo urojony (ruchomy) obraz tyczki. Do pomiaru ccże być użyty tylko obraz rzeczyv/isty tyczki A, który pozostaje nieruchomy na małym oblocie pryzmatu dookoła osi pionowej, natomiast obrazu urojonego nie wolno używać. Jak widać 2 rysunku 35, wierzchołek C kąta prostego znajduje się na zewnątrz pryzmatu, a tym samym odbiega nieco od pionu zawieszonego pod pryzmatem. Powoduje to powstanie pewnego minimalnego błędu.

Jeżeli obserwator ma wytyczyć prostopadłą DC do prostej AB z punktu D i wyznaczyć punkt C na prostej AB, to ustawia się, jak poprzednio, z węgielnicą ca prostej AB w przybliżeniu koło szukanego punktu C i następni© po znalezieniu nieruohemogo obrazu tyczki A w pryzmacie przesuwa się z pryzmatem wzdłuż prostej AH tak, aby tyczka D znalazła się na przedłużeniu obrazu tyczki A , Pion węglelnicy wyznaczy wtedy punkt C ha prostej A3,

Kontrolę i zwiększenie dokładnośoi pomiaru nożna uzyskać w ten sam sposób, który podaliśmy dla węgielaicy zwierciadlanej.

Opis rając się na znanych z fizyki prawach odbicia i załamania _r oraz zależnościach kątów w trójkąta oh, możemy wykazać (rys. 35), że kąt <ę jest istotnie prosty.

2) Węglelnica pryzmatyczna pięciokątna pojedyncza (pentagonalna)(rys,

37) . Jest to węgielnie© pryzmatyczna o przekroju pięciokąta EFGEJ (rys.

38) . Pięciokąt podstawy powstaje przez ścięcie wierzchołka przy kącie 45°, jaki tworzą boki FG i JR czworokąta łiFKJ. Kąt przeoj.wległy kątowi K jest równy 90°, kąty pozostałe są sobie równe i wynoszą po 112,5°. Ściany pryzmatu tworzące kąt 43° są zwierciadłami (FG i JH). Węgielnica ta służy do tyczenia kątów prostych. Tyczenie przeprowadzamy _w taki sam sposób, jak pryzmatem prostokątnym.