IMG57 (3)

234

234

%

ffaydtn

nę, która umożliwiła krystalizację totalitarnej formy ,*7 czeństwa zachodniego, jaką przybrało ono w XX wieku Tak sportretowany, kulturowy modernizm musi byćp^ strzegany jako odbicie tej nowej rzeczywistości i odpowie* na nią. Odpowiednio, należy uznać pokrewieństwo forrrn i treści między literackim modernizmem i społecznym lot* litaryzmem, nie zakładając jednak, że modernizm jest kulturowym wyrazem faszystowskiej formy tego ostatniego.* Możliwy jest i inny pogląd na relację między modernizmem a faszyzmem: literacki modernizm był efektem wysiłków zmierzających do przedstawienia rzeczywistości, w stosunku do której starsze, klasycznie realistyczne sposoby przedstawiania nie były adekwatne, bowiem odnosiły się one do innego sposobu doświadczania historii, czy raczej do doświad

czania innej „historii”.

Bez wątpienia modernizm był obecny w klasycznym te-alizmie w taki sam sposób, jak nazizm i kwestia „Ostatecz- I nego Rozwiązania” obecne były w strukturach i praktykach dziewiętnastowiecznego państwa narodowego i w społecznych stosunkach produkcji, których politycznym wyrazem było owo państwo. Kiedy jednak patrzymy na modernizm z takiej perspektywy, to wydaje się on nie tyle prowadzić do obalenia projektu realistycznego i odrzucenia historii, ile antycypować nowy kształt rzeczywistości historycznej; rzeczywistości, która zawiera się wśród rzekomo niewyobrażalnych, nieprawdopodobnych i niewyrażalnych aspektów zjawisk, takich jak hitleryzm, „Ostateczne Rozwiązanie”, wojna totalna, skażenie nuklearne, głód, ekologiczne samobójstwo; głębokie poczucie niezdolności nauki dowyjaśnie-ni a, kontrolowania lub powstrzymywania tych zjawisk oraz narastającą świadomość, źe nasze tradycyjne sposoby przed-

„ ”J^e“ *° P°*M Predrica Jamę sona wyłożony najwyraźniej w jego książce-WjmAiam leieu. <A* Mademut as Fascisl. Berkeley; Univcr*iiv o* Caljfornia Press, I979.jtii u> poszechnie znana lewicowai^muMsaakl-

. historyczna o problem prawdy

piania nie są

zdolne nawet do opisania ich we wtaści-

wysp°^:

nób.

wskazuje na fakt, ze modernistyczne sposo-Kprzedstawiania mogą zaoferować takie możliwości przed-Jawienia rzeczywistości i doświadczenia Holocaustu, których I nie mogłaby zaproponować żadna inna wersja realizmu. f Możemy w tym miejscu przywołać propozycję Langa, że naj-I lepszym sposobem przedstawienia Holocaustu i jego doli świadczenia mogłoby być owo „pisanie nieprzechodnie ”, któ-[ renie rości sobie pretensji do realizmu, do którego aspiro-[ wali dziewiętnastowieczni historycy i pisarze. Powinniśmy I jednak wziąć pod uwagę, że pod pojęciem pisania nicprze-E cbodniego winniśmy rozumieć coś na kształt stosunku do [ tego wydarzenia, który wyrażony byłby w stronie zwrotnej.

I Nie chodzi przy tym o to, by porzucić próby realistycznego i przedstawienia Holocaustu, ale o to, że nasze pojęcie tego, co tworzy realistyczne przedstawienie, należy poddać rewizji, by wziąć pod uwagę doświadczenia, które są wyjątkowe dla naszego wieku i dla których stare sposoby przedstawiania okazały się nieadekwatne.

| W gruncie rzeczy, nic sądzę, by Holocaust, „Ostateczne Rozwiązanie”, Shoah, i niemieckie ludobójstwo Żydów było J bardziej nieprzedstawiaJne od innych wydarzeń ludzkiej historii. Dzieje się jednak tak, że jego przedstawienie, czy to w historii, czy też w literaturze, wymaga pewnego styłu, styłu modernistycznego, rozwijanego w celu przedstawiania wydarzeń, które mogły zaistnieć dzięki społecznemu modernizmowi, stylu, spotykanego u wszystkich pisarzy modernistycznych, wśród których jako przykład wymienić należy Primo Levśega WII Sistern peńodico Levi rozpoczyna rozdział zatytułowany „Węgiel” tymi słowy:

W lym miejscu czytelnik zacznie zdawać sobie sprawę, te aarjesi to traktat z dziedziny chemii: moje założenia nie idą tak daleko -jna voix uUaible, tl miau un peu profant”. Nie jest lo także auiobis