IMG36 (12)

HEKTOR 122

HEKTOR 122

HEKTOR (Eurrtop)-bohater trojański, syn Priama i Hekabe, prawdopodobnie najstarszy, chociaż niektóre wersje (sięgające Stesichora) uważają go za syna Apol-łona. Wprawdzie Priam był królem Troi. ale Hektor sprawował taktyczną władzę w mieście. On przewodził według swego uznania obradom w Zgromadzeniu, prowadził wojnę według własnych planów. Lud kochał go i oddawał cześć niemalże boską, przyjaciele i wrogowie uznawali w nim wodza obrony miasta. Agamem-non godził przede wszystkim na jego życie wiedząc, że miasto utrzyma się. jak długo Hektor nie będzie pokonany.

Osobowość Hektora dochodzi do pełni wyrazu w Iliadzie. Rzadko występuje wepopejach cyklicznych i u tragików. Toteż z jego czynów znamy jedynie te, których dokonał w dziesiątym roku oblężenia, będącym tematem Iliady. Wiemy, że za żonę miał — And-romachę. córkę króla Tebe w Mysji. że miał z nią syna jedynaka, który przez Trojan był nazywany Astyanak-sem, ale rodzice używali imienia Skamandrios. Astya-naks był jeszcze bardzo mały, gdy stracił ojca. Odmienna tradycja mówi o drugim synu Hektora i Andromachy, Laodamasie: jeszcze inni autorzy wymieniają oprócz tych dwóch trzeciego syna, Oksyniosa.

Do dziesiątego roku wojny Hektor unikał walki w polu, zwłaszcza gdy wiedział, że pośród Greków występuje Achilles. Razu pewnego Achilles usiłował natrzeć na niego, lecz Hektor nie czekał i umknął do miasta. Natomiast, gdy Achillesa nie było między walczącymi, Hektor siał spustoszenie w szeregach greckich. Wspierany przez Aresa do chwili, gdy bóg został zraniony przez Diomedesa, Hektor zabił Menestesa i Anchiało-sa,z jego ręki zginęli następnie Teutras, Orestes, Tre-chos. Ojnomaos, Helenos i Oresbios. Lecz zanim Grecy rozpoczęli przeciwnatarcie, Hektor powrócił za mury.

Pożegnawszy się z Andromachą i Astyanaksem znowu udaje się na pole bitwy. Z nim wychodzi brat jego. Parys, Hektor wyzywa kogoś z herosów greckich na pojedynek. Występuje Menelaos, lecz powstrzymuje go Agamemnon. Wyzwanie podjął więc Ajas i walka trwała do nocy bez rozstrzygnięcia. Z nastaniem nocy Hektor i Ajas wymienili dary. Ajas ofiarował swój pas, Hektor zaś miecz.

Najbardziej odznaczył się Hektor podczas bitwy o okręty. Na nim spoczywała cala odpowiedzialność za powodzenie przedsięwzięcia. Kilkakrotnie bogowie musieli powstrzymywać go od zabicia bohaterów takich jak Nestor lub Diomedes. Jego samego chronił Apollon, odwracał od niego strzały Teukrosa, a Zeus wydał bogom i boginiom wyraźny rozkaz, aby zwycięstwo zostało przy Hektorze, dopóki Achilles nie weźmie udziału w walce.

W chwili gdy położenie Greków stawało się krytyczne. Patroklos, upoważniony przez Achillesa, przybył im z pomocą. Lecz wkrótce ginie z ręki Hektora, który zdziera z trupa zbroję, nie bacząc na Greków. Ostatnia chwila Hektora nadeszła, gdy Achilles powrócił do watki. Zabił on Polydorosa. jednego z braci Hektora, ten chce go pomścić, lecz oszczep jego pada u stóp Achillesa. Bo jest jego przeznaczeniem, że nie zdoła pokonać Achillesa. Ma zginąć z jego ręki. Aby odwlec tragiczną chwilę, Apollon otacza Hektora chmurą i Achilles szuka go na próżno. Wojownicy trojańscy powracają do miasta. Hektor, ostatni, ociąga się przed bramą Skajską. Ojciec i matka naglą go do powrotu. Lecz Hektor nie słucha, czekając na Achillesa. A

jednak, widząc go blisko, zdjęty trwogą ucieka i trzy razy wrogowie okrążają miasto, jeden w ucieczce, drugi w pościgu. Wreszcie Atena przybrawszy postać Deifo-bosa nakłania Hektora, aby się zatrzymał, obiecując pomoc. Lecz gdy Hektor podejmuje walkę, Atena znika i bohater pojmuje, że nadeszła jego ostatnia godzina. Na Olimpie Zeus rzucił na wagę losy obu bohaterów i szala Hektora przeważyła, ciągnąc w dól do Hadesu. Odtąd Apollon nie chroni już Hektora, Achilles zadaje mu cios śmiertelny. Na próżno konający błaga, aby zwycięzca wydał zwłoki ojcu. Achilles odmawia. Wtedy Hektor, jasnowidzący przed zgonem, przepowiada i jemu rychłą śmierć.

Achilles przebiwszy kostki trupa przeciąga przez otwory skórzane rzemienie, aby przywiązać je do swego wozu. Wlecze zwłoki wokół miasta na oczach wszystkich Trojan. Potem trupa porzuca w obozie na żer psom i ptakom, tak że nawet bogowie litują się nad nim. Iryda z rozkazu Zeusa udaje się do Achillesa polecając mu wydać Priamowi zwłoki Hektora. Priam sam przychodzi do bohatera i złożywszy sowity okup otrzymuje ciało syna. Dwanaście dni rozęjmu pozwala Trojanom uczcić godnym pogrzebem swego obrońcę. Andromacha, Hekabe i Helena są pogrążone w żałobie. an

IL passim, a szczególnie 1242:11416:788 n.; III 76 n.; V 680 n.; VI102 n.: VII11 n.; 113 iL; IX 352 n.: XXII433 n.:XXIV passimetc.;Schol. in li III 314; Tzet. in Lyc. 266: E. Rh. passim: Diet. HI 20; VI 12.

HELEJOS (EXeioę) - najmłodszy syn Perseusza i Andromedy (tab. 31). Urodzony w Mykenach. Towarzysz Amfitriona w wyprawie na wyspę Tafos, a po zwycięstwie objął tam wraz z Kefalosem rządy. Uchodził za założyciela miasta Helos w Lakonii, an

Apd.Bibl II4,5:7:Str. VIII 5.2. p. 363;Tzet.in Lyc. 838:Schol. in IL XIX 116.

HELENA fEAćyn) - małżonka Menelaosa, dla której Grecy walczyli dziesięć lat pod Troją. Mit o niej, bardzo zawikłany, rozwinął się od czasów epopei homeryckiej i obrósł różnymi motywami, które przesłoniły pierwotną wersję. W epopei homeryckiej pochodzenie Heleny jest jeszcze jasne: córka Zeusa i Ledy ma za ojca „ziemskiego” Tyndareosa (tab. 24), braćmi jej są Dioskurowie, Kastor i Polydeukes (Polluks). Siostrą jej jest Klytajme-stra. Lecz dość wcześnie zaczęto uważać Helenę za córkę Zeusa i -* Nemesis. Nemesis uciekając przed Zeusem miała przybierać rozmaite kształty. W końcu ukryła się pod postacią gęsi. Zeus przybrał postać łabędzia i posiadł ją. Stało się to w Attyce w Ramnun-cie. W następstwie tego związku Nemesis zniosła jajo, które porzuciła w świętym gaju. Znalazł je pewien pasterz i przyniósł Ledzie. Leda włożyła jajo do koszyka, a w oznaczonym czasie wylęgła się z jaja Helena. Leda wychowała ją jak własną córkę. Wersja, która uważa Ledę za matkę Heleny, podaje w sposób analogiczny, że Zeus posiadł ją w postaci łabędzia i że zniosła jajo, z którego wylęgła się jej córka. Lub mówią jeszcze, że Leda zniosła dwa jaja i że z jednego wylęgła się Helena i Polydeukes, z drugiego zaś Klytajmestra i Kastor. Jeszcze inna wersja podaje, że z jaja wylęgła się trójka dzieci: Helena, Kastor i Polydeukes, zaś Klytajmestra przyszła na świat w sposób normalny.

Inne warianty mitu czynią z Heleny córkę Okeanosa albo córkę Afrodyty. Siostrami jej miały być oprócz Klytajmestry Timandra i Filonoe.

123

Mit nie znany Homerowi wspomina o porwaniu Heleny, jeszcze niezamężnej, przez Tezeusza i jego przyjaciela Pcjritoosa. podczas gdy składała ofiarę Artemidzie w Lakedajmonie. Tezeusz i Pcjritoos ciągnęli o nią losy i przypadła w udziale Tezeuszowi. Ponieważ Atcńczycy nie chcieli jej przyjąć do miasta, Tezeusz udał się z nią do Afidny, gdzie wzięła ją pod opiekę Ajtra, matka bohatera. Lecz Dioskurowie odbili Helenę, gdy Tezeusz i Pcjritoos wybrali się do Podziemia, aby porwać Persefonę. Mieszkańcy Dekelei wskazali Dioskurom miejsce ukrycia ich siostry (— Dekc-los). Inne wersje przypisują to herosowi -» Akademo-sowi. Kastor i Polydeukes natarli na Alidnę, zdobyli ją, porwali siostrę i matkę Tezeusza i udali się z nimi do Lakedajmonu (zob. Ajtra). Utrzymywano niekiedy, że Tezeusz uszanował dziewczynę; inne wersje podają że spłodził z nią córkę -*Ifigenię.

Po powrocie Heleny do Lakedajmonu Tyndareos uznał, że czas ją wydać za mąż. Przybyli liczni zalotnicy, zjawili się prawie wszyscy władcy greccy. Mitogra-fowie zapisali ich imiona. Liczba ich waha się od dwudziestu dziewięciu do dziewięćdziesięciu dziewięciu, zależnie od autorów. Wśród współczesnych bohaterów nie wymieniany jest jedynie Achilles, niewątpliwie z powodu zbyt młodego wieku.

Wobec tylu zalotników Tyndareos obawiał się. aby wybór jednego nie rozgniewał innych i nie dał powodu do wojny. Posłuchał więc rady Odyseusza i skłonił wszystkich do przysięgi, że zgodzą się na wybór Heleny i w razie potrzeby, będą nieść pomoc wybranemu przez nią na męża. Tę przysięgę przypomniał po pani latach Menelaos i ona to skłoniła wszystkich wodzów greckich do wzięcia udziału w wyprawie na Troję (— poniżej). W nagrodę za usługę, którą tą radą wyświadczył Tynda-rcosowi. Odyseusz otrzymał za żonę Penelopę.

Helena wybrała Menelaosa i wszyscy zalotnicy uszanowali jej wolę. Wkrótce urodziła mężowi córkę Her-mionę. Według niektórych wersji ze związku z Mene-laosem przyszedł na świat również syn Nikostratos. Lecz miał się urodzić dopiero po powrocie spod Troi.

Pora teraz przedstawić porwanie Heleny. Była wówczas najpiękniejszą kobietą na świecie i Afrodyta przyrzekła - Parysowi, że posiądzie Helenę, o ile jej samej przyzna nagrodę za piękność. Za radą bogini Parys wsiadł na okręt i udał się do Amyklaj, gdzie został ugoszczony przez Tyndarydów. Potem w Sparcie przyjął go Menelaos. Lecz gdy Menelaos musiał wyjechać na Kretę, aby wziąć udział w uroczystościach pogrzebowych - Katreusa, Helena musiała rozstać się z mężem. Wówczas poznała Parysa, który wkrótce potem ją uprowadził. Większa część autorów idąc za Homerem jest zdania, że Helena wyjechała z Parysem dobrowolnie. Tylko niektórzy starają się ją usprawiedliwić, twierdząc, że została uprowadzona Siłą. Inni wreszcie są zdania, że sam Tyndareos pod nieobecność Menelaosa oddal Parysowi rękę Heleny. Posuwano się nawet do twierdzenia, że Afrodyta użyczyła Parysowi postaci Menelaosa, aby ułatwić mu uwiedzenie Heleny. Lecz najczęściej autorzy uważają, że piękność i bogactwo Parysa grały tu rolę decydującą.

Helena nie wyjechała z pustymi rękami. Zabrała z sobą skarby i niewolnice, między nimi Ajtrę, matkę Tezeusza. Lecz Hcrmionę pozostawiła w Sparcie.

Tradycja rozmaicie przedstawia podróż kochanków. Poematy homeryckie nie podają tu żadnych szczegó

HELENA

łów. Najstarsza i najprostsza wersja mówi. że pomyślne wiatry pozwoliły Parysowi osiągnąć w ciągu trzech dni wybrzeże Azji Mniejszej. Lec/ według innego źródła okręt Parysa, miotany burzą (wznieconą przez Herę), został zagnany aż do Sydonu w Fenicji. W Wildzie jest aluzja do tego wydarzenia. Później rozbudowano ten epizod: Parys, życzliwie przyjęty przez króla, miał zająć miasto i zlupić pałac.odjeżdżając stoczył ze ścigającymi go Fenicjanami krwawą bitwę. Wreszcie dotarł z Heleną do Troi. Zbliżony do poprzedniego wariant podaje, że w obawie przed pościgiem Parys miał się dłużej zatrzymać w Fenicji i na Cyprze i dopiero dużo później, gdy był pewien, że Menelaos zaniechał pogoni, dotarł do Troi. W tych wszystkich wersjach Helena jest z nim razem. Lecz są i inne. bardziej zastanawiające. Hera. wzburzona zwycięstwem Afrodyty w sporze o piękność, postanowiła pozbawić Parysa miłości Heleny. Utworzyła więc z obłoku postać niby-Heleny. łudząco podobną do tej. którą otrzymał od Afrodyty Parys, gdy tymczasem Hermes uprowadził prawdziwą Helenę do Egiptu, oddając pod opiekę króla Proteusa. Mówiono też. że sam Zeus posłał do Troi zjawę w kształcie Heleny, aby wywołać wojnę. Herodot nie wspomina o boskiej interwencji. Podaje, że gdy Parys z Heleną w drodze do Troi przybili do wybrzeży Egiptu, król Proteus udzielił im gościny. Lecz gdy odkrył naturę ich związku, oburzony wygnał Parysa ze swego królestwa i więził Helenę w Egipcie do czasu, aż Menelaos się o nia upomniał. Późniejsi autorzy dorzucają wreszcie, że Proteus. nie chcąc odsyłać Parysa samego, magiczną sztuką stworzył niby-Helenę. którą mu dał za towarzyszkę. I o tę to zjawę rozpętała się wojna trojańska.

Wszystkie te mity mają na celu, jak się wydaje, uniewinnić Helenę, uczynić z niej narzędzie losu silniejszego od jej własnej woli. Mają swe źródło zdaje się w palinodii Stesichora z VI w. p.n.e. Poeta Stesichoros mianowicie zganił w swych wierszach postępek Heleny. Pauzaniasz twierdzi, że stracił potem wzrok. Lecz gdy niejaki Leonymos rodem z Krotony udał się na Białą Wyspę na Morzu Czarnym, gdzie miała wiecznie przebywać Helena wraz z Achillesem (— poniżej), tajemny głos nakazał mu żeglować w kierunku Himery, rodzinnego miasta Stesichora. aby mu oznajmić, że przyczyną jego kalectwa jest gniew Heleny. Aby ją ubłagać, Stesichoros musiał odwołać swoje „oszczerstwa". Poeta usłuchał i wzrok został mu przywrócony (-* Autoleon).

W tradycji homerowej Helena przebywała istotnie w Troi podczas całej wojny. Priam i Hekabe przyjęli ją gościnnie, zachwyceni jej urodą. Lecz wkrótce z żądaniem wydania zbiegłej przybyli posłowie greccy: Odyseusz i Menelaos lub też Akamas z Diomedesem. Lecz posłowie odjechali z niczym i wkrótce wybuchła wojna. Helena pozostała z Parysem i wszyscy uważali ją za jego małżonkę. Ale lud trojański nienawidził jej. uważając jej obecność za przyczynę wojny. Tylko Hektor i stary Priam wiedzieli, że prawdziwym powodem wojny była wola bogów: obaj też pozostali życzliwi dla Heleny. W Wadzie widzimy Helenę na murach, gdy wskazuje Trojanom znanych sobie dobrze greckich wodzów. Później, gdy wprowadzono do miasta drewnianego konia, Helena, wiedząc kto się kryje w jego wnętrzu, stanie przy koniu naśladując głosy żon ukrytych wodzów i jeden z nich z trudem powstrzyma się, aby jej nie odkrzyknąć. Położenie Heleny jest niejasne: wrogowie miasta są jej ziomkami i każdy wie, że w duchu musi