IMG38 (11)

HEUKAON 126

Sn\.arffar:A R. |VS*Sa;0. S.Y23 2.Pi.O. 7. 131 n.iscłioL<«/**.: D i V J* s. Sir. XIV 11

HEUKAON ('EAinuw)-jeden z synów Trojanina Antenora. Poślubił Laodike. jedną z córek Priama. Po upadku Troi ocalał wraz z braćmi dzięki Odyseuszowi. Towarzyszył — Antenorowi i Polydamasowi w Północnej balii. W Deliach pokazywano sztylet Helikao-na_ przechowywany w sanktuarium jako votum. js

II III 123: Rats. X 26. $; Sen-, in Vere_ Jen. 1241; Mart. X 93; Alb. VI

HELIKE CEJUkt])- 1. Córka Selinosa, małżonka — łona, któremu urodziła córkę imieniem Bura.

2. Jedna z dwu nimf, piastunek Zeusa. Kiedy Kronos chciał je ukarać za to, że wy karmiły dziecko, Zeus przemienił je w konstelacje Małej i Wielkiej Niedźwiedzic}. Czasem identyfikuje się Hełike z nimfą — Kal-listo. o której również opowiadano, że dzięki łasce Zeusa przemieniła się w gwiazdozbiór Wielkiej Niedźwiedzicy. ri

I-Pans. VII 1.3:25.5. 2-Schol.inCW. V272:in.A. R.I 936:Sen.in ycig-C^fr. I 6": l?S:246:H>g. tiv.ll I:2;l3:fd6. !77;Scbol. m AraL

HELIOS CH/ioę) - czyli Słońce, bóstwo lub przynajmniej demon, obdarzone własną osobowością, różną od innych bóstw solamyeh, jak np. Apollo. Należy do pokolenia tytanów, jest więc starszy od bogów olimpijskich. Uchodzi za syna tytana Hyperiona i tytan idy Tei. Jest bratem Jutrzenki (Eos) i Księżyca (Sejene: tab. 38), potomkiem Uranosa i Gai (tab. 12).

Zoną Heliosa jest Perseis, jedna z córek Okeanosa i Tethys. Miał z nią kilkoro dzieci: czarodziejkę Kirke, Ajetesa, króla Kolchidy, Pasifae, która została żoną Minosa, i Persesa, który odebrał tron bratu, lecz sam zginął z ręki bratanicy, Medei.

Helios wchodził też w związki z wielu innymi kobietami. Nimfa Rodos dała mu siedmiu synów, Heliadów {— Heliady. Heliadzi), siostra jego żony Perseis, KJymene, urodziła mu córki -* Heliady. Kochanką jego była też Leukotoe, córka Orchamosa i Eurynomy (— także Faeton oraz Kłytie).

Heliosa przedstawiano jako bardzo pięknego mężczyznę w sile wieku. Głowę jego otaczają promienie, sprawiające wrażenie złotych włosów. Jeździ po niebie ognistym rydwanem, zaprzężonym w niezmiernie szybkie konie, noszące imiona Pyroeis, Eoos, Ajton i Flegon. Każde z tych imion wywołuje skojarzenie z ogniem, płomieniem lub światłem. Co ranka, poprzedzany rydwanem Jutrzenki, wyrusza Helios z kraju Indów, podróżując szeroką drogą biegnącą środkiem nieba. Cały dzień spędza w drodze, wieczorem dopiero dociera do Oceanu, w którym kąpią się jego zmęczone rumaki. Sam wypoczywa w złotym pałacu, skąd wyrusza następnego ranka. Droga łącząca Zachód i Wschód wiedzie pod ziemią lub raczej pod Okeanosem, otaczającym świat. Helios przepływa go na wielkiej, wydrążonej czaszy (— Herakles). Jest to trasa dużo krótsza od trasy pokonywanej w ciągu dnia, wiodącej przez sklepienie niebieskie. Koncepcje te opierają się na bardzo starych wyobrażeniach o kształcie świata. Z czasem, w miarę postępu astronomii, zapomniano o nich. Tłumaczy to drugorzędną rolę Heliosa w panteonie heleń-skim. Od czasów Homera Helios przedstawiany jest jako sługa bogów, którego funkcja sprowadzała się do dostarczania światła. Nie mógł on na przykład sam

pomścić zniewagi wyrządzonej mu przez towarzyszy Odyseusza, którzy zabili i zjedli część jego stad na Trinaldi (Sycylii). O zadośćuczynienie prosi Zeusa i innych bogów, grożąc, że w razie odmowy ukarania winnych zatrzyma się pod ziemią. Owe byki Słońca, zjedzone przez towarzyszy Odyseusza, były to zwierzęta nieskazitelnie białe, z pozłacanymi rogami. Pielęgnowały je córki Heliosa, -* Heliady.

Helios często poczytywany jest za oko świata. Jest on tym, który widzi wszystko. W tym charakterze uleczył ślepotę — Oriona. Co do waśni Heliosa i Posejdona -» Posejdon, js

Od ID l;X 138;XII260n.;p.zwłaszcza 374 a; Hes. Th.31 i n.;957; Pi.0.7,58;A.Pr.lyvmenasfrasan. 186Nauck;Apd.BtbLI 2,2;4,3;6;9.

I; 25; 011.2; A. R. Dl 209; IV 591; 964 a; E. Tr. 439; D. S. V 56; Tret. in Lva 174; Ov. Ma. Ii II9 n.: IV 167 n.; AnL Lib 41; Hyg. Fab. 154; 156; 183; Senr. in Yeig. Am VI 14.

HELLE fEAAi))-siostra Friksosa. Ojcem ich był — Atamas, matką Nefele. Uciekając przed śmiercią z rąk nienawidzącej ich macochy Ino, Helle umknęła wraz z Friksosem na latającym baranie. Friksos dotarł do Kolchidy na dwór króla Ajetesa, lecz Helle spadła do morza, w miejscu gdzie tworzy ono cieśninę, zwaną od jej imienia Hellespontem (tzn. morze Helle, dziś Morze Marmara). Wedle innej wersji Helle nie utonęła. Uratował ją Posejdon, który pokochał ją i uczynił matką Pajona, Edonosa i Almopsa. js

SdioL in A. Fen. 70; Hyg. Fab. 3; Astr. II20; HdL VII58; Steph. Byz.

5. ^v

HELLEN fEAAipO - heros-eponim całego ludu Greków (Hellenowie). Był synem Deukaliona, bratem Amfiktiona i Protogenei (tab. 8); niektórzy autorzy utrzymują jednak, że ojcem jego był Prometeusz. Poślubił nimfę górską imieniem Orseis, która obdarzyła go trzema synami: Dorosem, Ksutosem i Eolem; od nich to wywodzą się główne szczepy Hellenów: Dorowie, Eolowie, Jonowie, Achajowie (tab. 8).

Hellen miał władać we Ftyi w Tessalii, pomiędzy Penęjosem a Asoposem, dokładnie w tej okolicy, gdzie osiedlili się po potopie Deukalion i Pyrra. Następcą jego był Eol. Pozostali synowie opuścili kraj i osiedlili się w innych krainach Grecji (-* Doros, — Ksutos)./s

HdL I 56; Th. I 3; Sir. p. 383; D. S. IV 60; Apd. Bibl. 11, ln.

HEMERA CHpepa) - uosobienie Dnia. Uważana za bóstwo żeńskie (słowo „dzień” jest w języku greckim rodzaju żeńskiego), jest córką Nocy i Erebu, a siostrą -* Eteru (-» Uranos). js Hes. Th. 124; 748 n.; Hyg. Fab. praeT. I; 2.

HEMIKYNES (Tlplicuueę) - Pół-psy, mityczny lud umieszczany nad Morzem Czarnym niedaleko od kraju Massagetów i Hyperborejczyków. Mają głowy psów, szczekają. Prawdopodobnie chodzi tu o gatunek małp.

js

Hes. o Sir. 12,35. p. 43; VII3,6, p. 229.

HEMITEA CHptOća)- 1. Czczona w Kastabos na Cheisonezie Trackim. Uchodziła za córkę -» Stafylosa i Chrysotemis.

2. Bardziej znana, córka króla Troady, -» Kyknosa, siostra -* Tenesa, eponima wyspy Tenedos. Wraz z bratem dotarła do wyspy Tenedos i osiedliła się tam. Kiedy Grecy w drodze pod Troję przybili do Tenedos,

napastował ją Achilles. Ocaliła ją ziemia, która, otworzywszy się przed nią, pochłonęła ją i ukryła przed prześladowcą, js

I.D. & V62n. 2. Paus. X 14. I;Tm. in Lyc.232;Conon2S-.Snv. m \a\. Am II 21.

HEOSFOROS ( Ewotpópoę) lub EOSFOROS -Blask Jutrzenki (Eos), jest imieniem gwiazdy porannej. Uznany za syna Eos i Astrajosa (tab. 14) jest ojcem Telauge. Córką Heosforosa i Kleoboi była Filonis. js

ll XXIII226; Schol. in IL XI 267; Hes. Th 381; Pi. /. 3.42; Conon 17.

HERA (lipa) - najpotężniejsza z bogiń olimpijskich, córka Kronosa i Rei, siostra Zeusa. Tak jak wszystkich jej braci i siostry, z wyjątkiem Zeusa, tak i ją także połknął Kronos. Przywróci! ją jednak do życia podstęp -* Metis i siła - Zeusa. Wychowali ją podobno na krańcach świata Okeanos i Tethys. Powierzyła im ją Rea w czasie wojny Zeusa z tytanami. Hera zachowała o nich wdzięczne wspomnienie i później, kiedy Okeanos i Tethys poróżnili się, starała się ich pogodzić. Inne przekazy przypisywały wychowanie Hery Horom lub herosowi Temenosowi, albo córkom Asteriona.

Później Hera została żoną Zeusa, co uświęcono uroczystymi zaślubinami. Według Hezjoda była ona trzecią boginią, którą Zeus poślubił formalnie. Pierwszą była Metyda, drugą Temida. Mówiono jednak, że miłość Hery i Zeusa była bardzo dawna i że połączyli się potajemnie jeszcze za panowania Kronosa, przed wojną z tytanami. Z tego związku urodziło się czworo dzieci: -* Hefajstos, — Ares, -* Ejlejtyja oraz — Hebe (tab. 38).

Różne tradycje podają różne miejsca, gdzie dokonała się ceremonia zaślubin. Najstarsza, zdaje się, tradycja, umieszcza je w ogrodzie Hesperyd, mitycznym symbolu płodności, gdzie panuje wieczna wiosna. Niektórzy mitografowie mówią po prostu, że złote jabłka Hesperyd stanowiły dar ofiarowany Herze przez Gaję (Ziemię) z okazji jej ślubu z Zeusem. Jabłka te do tego stopnia zachwyciły boginię, że posadziła je ona w swym ogrodzie nad brzegiem Oceanu (-» Hesperydy). Iliada opowiada, że Zeus i Hera połączyli się nie w ogrodzie Hesperyd, lecz na wierzchołku góry Ida we Frygi i. Według innych tradycji ten mistyczny ślub odbył się na Eubei, gdzie wylądowali oboje w drodze z Krety. Właściwie prawie wszędzie w Grecji odprawiano święta mające upamiętniać wesele Zeusa i Hery. Posąg bogini przystrajano weselną szatą młodej narzeczonej. Oprowadzano go w procesji przez miasto aż do świątyni, gdzie oczekiwało przygotowane zawczasu łoże małżeńskie (-» Alalkomeneus i -*■ Kitajron).

Jako prawowita małżonka pierwszego spośród bogów Hera jest opiekunką kobiet zamężnych. Przedstawia się ją jako boginię zazdrosną, gwałtowną i mściwą. Często gniewa się na Zeusa: zniewagę dla niej stanowi jego ustawiczna niewierność. Prześladuje nie tylko kochanki Zeusa, ale także dzieci, które rodzą się z tych związków. Spośród tych ostatnich z powodu nienawiści Hery cierpiał głównie -* Herakles. Herze jako pierwszej przypisuje się ideę „dwunastu prac**. Prześladowała go też bez przerwy aż do końcowej apoteozy. Nienawiść ta drogo ją kosztowała, Zeus wymierzył jej bowiem kilka razy okrutną karę. Kiedy Herakles wracał po zdobyciu Troi, Hera rozpętała gwałtowną burzę morską, by zagrozić jego flocie.

Rozgniewany Zeus zawiesił Herę na zboczach Olimpu, przywiązawszy do jej nóg ciężkie kowadła. - Hefajstos usiłował uwolnić Herę, przez co ściągnął na siebie gniew Zeusa. Zeus strącił go w przepaść. Później jednak Hera uroczyście pojednała się z — Heraklesem.

Hera występuje w wielu mitach. Prześladuje — lo i podsuwa Kuretom myśl, by zgładzić -* Epafosa, syna swej rywalki. Ona to jest przyczyną tragicznego losu -* Semeli, ona zsyła szał na -» Atamasa i ino, by ukarać ich za to, że wychowali małego Dionizosa, nieprawego syna Zeusa i Semeli. Radziła Artemidzie, by zabiła — Kał listo, i usiłowała przeszkodzić w połogu -* Latony i narodzinach -* Artemidy i -* A poi łona.

Zeus musiał się z nią liczyć. Niejednokrotnie usiłował ukryć swe dzieci, by uchronić je przed nienawiścią Hery. Elarę zamknął na przykład pod ziemią i tam przyszedł na świat -* Tityos. Uciekał się też do innych podstępów: -* Dionizosa przemienił na przykład w koziołka. Gniew i mściwość Hery miała także inne przyczyny. Pewnego dnia, jak mówią, podjęła ona rozmowę z Zeusem o tym kto - mężczyźni czy kobiety-głębiej odczuwają rozkosz miłości. Zeus twierdził, że przewagę mają kobiety, Hera upierała się. ze w rzeczywistości większą rozkosz odczuwają mężczyźni. Postanowili w końcu spytać -* Tejresjasa, który zaznał po kolei doświadczeń jednej i drugiej płci. Tejresjas przyznał rację Zeusowi, mówiąc, że tylko jedną dziesiątą rozkoszy odczuwa mężczyzna, natomiast dziewięć dziesiątych - kobieta. Hera rozgniewana, że zadano jej kłam, odebrała Tejresjasowi wzrok.

Hera brała udział w konkursie piękności, mając za przeciwniczkę Afrodytę i Atenę. W konkursie tym sędzią był Parys. Gniew Hery mocno zaważył na losach wojny pod Troją. Opowiedziała się przeciw Trojanom, by zemścić się na Parysie za to, że odmówił jej nagrody; gdyby był ją wybrał, ofiarowałaby mu władzę nad całym światem. Nienawiść swą okazywała już od czasu uprowadzenia -* Heleny: w czasie podróży ze Sparty do Troi rozpętała burzę, która rzuciła kochanków na wybrzeża Syrii, do Sydonu. Ponadto była Hera opiekunką Achillesa, ponieważ to ona właśnie wychowała Tetydę (i to nawet, jak mówią, było przyczyną, dla której — Tetyda odrzuciła oświadczyny Zeusa, który chciał uczynić ją swą małżonką). Później Hera rozciągnęła swą opiekę na — Menelaosa. którego uczyniła nieśmiertelnym.

Hera uczestniczyła w wojnie z gigantami. Napastował ją Porfyrion, ponieważ zapłonął do niej żądzą. Kiedy rozrywał szatę bogini, Zeus powalił go piorunem, a Herakles przeszył strzałą. Podobnie zaatakował Herę także — łksjon, lecz Zeus zesłał chmurę, która go zmyliła, i w ten sposób Hera wyszła cało (— Centauro-wie).

Hera była też opiekunką okrętu Argo, któremu pomogła minąć Skały Kyanejskie (-» Argonauci) i cieśninę Skylli i Charybdy.

Częstym atrybutem Hery był paw, którego upierzenie (ogon) uchodziło za obraz oczu -* Argosa, stróża wyznaczonego przez boginię dla Io. Roślinami jej były: nieśmiertelnik, granat i lilia. W Rzymie identyfikowano ją z Junoną. js

IL I 399 n.; V 392 n.; 721 n.; 889 n.; VIII 400 iu: XI 270 ńy XIV 153-353;XV 14 n.; XVIU 119ny XIX 96-133;h Horn. Ap. 127; 04 XI 603 n. i schol. ad X 494; Hes. 7X921 n.; Ar. ar. 1.7311 schol. ad Patxm 1126; S fragm. 401 Nauck; E. Hip 743 n.; Paus. U 13.3; 17.4; 36.2; V0I 22.2; A. R. 790-7981schol.adIV 1396(cyt z Fcrck>dcsafc Apd Bibl 13 I; 3.5;4.1;6.2;9.22:9,25: II5.11; 7.1; 1116.7; 13. S: £> III 2 il; VI29-