IMG50 (3)

APRIATE 36

poczęta syna za sprawą boga, pewnej nocy, gdy spała w jego świątyni. August zbudował na Palatynie, tuz obok swego pałacu, świątynię Apollona i oddawał mu szczególną cześć. Głównie na cześć Apollona obchodzono igrzyska stuletnie w 17 r. p. n. e., gdzie śpiewano Pieśń tia stulecie Horacego. W hymnie tym Apollon i jego siostra Artemida występują jako bóstwa pośredniczące między ludem rzymskim i Jowiszem. Oni właśnie przekazują i rozdzielają łaski niebieskie, os

Cali Del; Ap: li llom.IL VII452 n.; XXI441 n. etc.; Pi.P. S, 14 n. schol.: fragm. 87 i 88: A. Supp. 260 a; E. IT1250; Ale. I n. i schol.; A. R. 0 707 n.; IV 616 n.: Serv. in Verg. Atn. III 73: VIII 300; VI 617; Georg. 114; Str. IX 646; Plu. Qu. Gr. 12;Hyg. Fab. 32.53,89,93,140,161, 165 202 242; Luc. Sacr. 4; Ov. Met. 1416 n.; 452 n.; 111534 n.; VI382 n.: X IÓ6a;Fast. VI703 a;Acl. Will I; Ant. Lib 20;30; Apd.Bibl 14,1 a;9.15:3.4; 7,6 a; II5,9; 5.2: III 1.2; 10.1 a: I2,5;£p. VI3; III 8; 25; T«l. in Lyc. 34. Por. L R. Famell, The Culu oflhe Greek States, IV, Oxford 1907, s. 98 n.; K. Kcrćnyi, Apollon, Wien 1937.

O rozwoju kultu apollińskicgo w Rzymie por. przede wszystkim J. Caroopino. La Basiligue Pythagorkienne .... Paris 1943’; J. Gage, RedicrchessurlesJt'uxSictilaircs, Paris 1934, orazyipo/to/i romain, Paris 1955; F. Cumont. Symbolisme funćraire; P. Lambrcchts. La politiąue upoiliniemu- d'Augusie..., Nouwllc Clio V 1953, s. 65-82.

APRIATE ('Arepidrn) - „Dziewczyna-bez-okupu”, jest heroiną z Lesbos, kochaną przez Trambelosa, syna Telamona. Lecz nie odwzajemniała ona tej miłości. Wobec tego młody człowiek zdecydował się ją porwać, gdy przechadzała się ze swymi towarzyszkami po posiadłości ojca. Dziewczyna opierała się. Wówczas Trambelos wrzucił ją do morza. Niektórzy powiadają, że rzuciła się ona tam sama i utonęła. Wkrótce potem niebo ukarało — Trambelosa. os

Parth. 26; por. FHG (Muller), IV 335, 2 a: Tzct. in Lyc. 467.

APSYRTOS CAyuptoę) - ARGONAUCI

ARACHNE (’Apdxvn) - młoda dziewczyna z Lydii, której ojciec, Idmon z Kolofonu, był farbiarzem. Arachne wcześnie zyskała sobie sławę w sztuce tkania i haftowania. Wzory kobierców, które projektowała, były tak piękne, że nimfy przybywały z pól, aby je oglądać. Dzięki tej zręczności uważano, że jest uczennicą Ateny, bogini prządek i hafciarek. Lecz Arachne była przekonana, że ten talent zawdzięcza tylko sobie samej. Rzuciła więc bogini wyzwanie, a bogini wyzwanie to przyjęła i ukazała się jej pod postacią starej kobiety. Początkowo Atena zadowoliła się ostrzeżeniem Arachne i doradzeniem jej, aby była skromniejsza. W przeciwnym razie niech się strzeże gniewu bogini. Arachne odpowiedziała jej zniewagą. Wówczas bogini ujawniła się i rozpoczęło się współzawodnictwo. Pallas przedstawiła na swej tkaninie dwunastu bogów z Olimpu w całym ich majestacie. Aby przestrzec rywalkę, dorzuciła w czterech rogach tkaniny cztery sceny wyobrażające porażkę śmiertelników, którzy ośmielili się rzucić wyzwanie bogom. Arachne w swojej pracy przedstawiła przygody miłosne bogów, ale takie, które nie przynoszą im zaszczytu: Zeus i Europa, Zeus i Danae itd. Praca jej była wspaniała, lecz Pallas ze złości podarła ją i uderzyła rywalkę czółenkiem. Wobec takiej zniewagi Arachne załamała się i powiesiła. Atena nie pozwoliła jej umrzeć i przemieniła ją w pająka, który ciągle przędzie i tka do końca swej nici (-»inny przekaz pod hasłem Falanks). os

Ov. Met. V| 5-145; Ycrg. Georg IV 246; Scrv. ad tac

ARCHELAOS ('Apx&aoę) - syn Temenosa i jeden z potomków Heraklesa (tab. 16). Wygnany z miasta Argos przez swych braci udał się do Macedonii, do króla Kisseusa. Kissem był wówczas oblężony przez nieprzyjaciół i bliski klęski. Obiecał Archelaosowi córkę i królestwo, jeśli on zdoła go uwolnić. Archelaos za przykładem swego przodka Heraklesa w ciągu jednej walki rozstrzygnął sprawę i uratował Kisseusa. Ale ten pod wpływem złych doradców odmówił obiecanego, wynagrodzenia i, aby zatrzeć wszelki ślad swej nieuczciwości, podjął się uśmiercenia Archelaosa. W tym celu. kazał wykopać wielki rów, który napełnił rozżarzonymi węglami i przykrył lekkimi gałązkami. Miał zamiar uśmiercić w tym rowie Archelaosa. Lecz ten, uprzedzony o zasadzce przez niewolnika króla, zażądał tąjnej. rozmowy z Kisseusem i jego wrzucił do rowu. Następnie na rozkaz wyroczni Apollona opuścił miasto i udał się w ślad za kozą, którą spotkał na drodze. Koza zaprowadziła go aż do miejsca, w którym znajduje się miasto Ajgaj w Macedonii. Tam Archelaos założył miasto i nazwał je Ajgaj na cześć kozy, która go prowadziła (z greckiego alĘ). Archelaos uważany był za bezpośredniego przodka Aleksandra Macedońskiego. os

Hyg. Fab. 219; E. niczachow. tragedia Archelaos (TGF, Nauck, s. 339 n.). Por. W. Klinger, Essai d‘une recorutitution d‘Archelaos, tragćdie dEuripide (por. B. A. P. C. 1935, s. 99-103).

ARCHEMOROS -» AMFIARAOS

AREJON (’Ape(cov) - imię konia Adrastosa podczas pierwszej wyprawy przeciwko Tebom. Koniowi temu Adrastos zawdzięcza - jako jedyny spośród wszystkich herosów uczestniczących w tej wojnie - ocalenie. Po klęsce armii argiwskiej Arejon uniósł szybko swego pana z pola bitwy i pozostawił go w bezpiecznym miejscu w Attyce w pobliżu Kolonu. Szybkość Arejona ujawniła się już podczas igrzysk żałobnych zorganizowanych na cześć Archemorosa (-> Amfiaraos).

Na temat pochodzenia Arejona opowiadano następującą historię: gdy Demeter poszukiwała wszędzie córki porwanej przez jej wuja, Hadesa (-» Persefona), Posejdon, który kochał się w niej, szedł cały czas jej śladem. Aby uwolnić się od jego natarczywości, Demeter wymyśliła, że przemieni się w klacz i ukryje wśród koni króla Onkosa w Telpusie w Arkadii. Ale Posejdon nie dał się oszukać. Sam przybrał postać konia i posiadł boginię w tej postaci. Z tego związku narodzili się: córka, której imienia nie wolno było wypowiedzieć (nazywano ją Władczynią lub Panią), oraz koń, którym był Arejon. Koń ten należał naprzód do Onkosa, a następnie przeszedł w posiadanie Heraklesa, któremu służył w wyprawie przeciwko Elidzie i w walce z Kyknosem. os

Paus. VIII42,1 n.; VIII 25,7 n.; Tzct. in Lyc. 153; 766; //. XXIII346 n.; schol.; Apd. Bibl. IU 6, 8.

ARES (’Apąę)-bóg wojny, utożsamiany z italskim bogiem Marsem. Był synem Zeusa i Hery i, podobnie jak Apollon, Hermes i in., należy do drugiego pokolenia mieszkańców Olimpu (tab. 38). Zalicza się go do dwunastu wielkich bogów, w odróżnieniu od jego sióstr, Hebe i Ejlejtyi, które są bóstwami drugorzędnymi. Od epoki homeryckiej Ares występuje jako bóg wojny, w całym tego słowa znaczeniu. Jest to duch walki, którego cieszy widok rzezi i krwi. Pod Troją walczy nąjczęściej u boku Trojan, ale niewiele się przejmuje słusznością sprawy, o którą walczy. Może równie dobrze wspomagać Achajów. Przedstawia się go w pancerzu i hełmie, uzbrojonego w tarczę, włócznię i miecz. Jest ponad-ludzkiego wzrostu i wydaje straszne okrzyki. Zazwyczaj walczy pieszo, ale ukazuje się również na rydwanie zaprzężonym w cztery rumaki. Towarzyszą mu złe duchy, które służą mu za woźniców, w szczególności są to Dejmos i Fobos (Strach i Groza), którzy są jego dziećmi. Koło niego spotyka się również Eris (Niezgodę) i Enyo.

Uważano, że Ares mieszka w Tracji, kraju na wpół dzikim, o surowym klimacie, bogatym w konie i zamieszkanym przez wojowniczych koczowników. Tam też zamieszkuje, przynąjmmej według tradycji, lud Amazonek, córek Aresa. W samej Grecji szczególnym kultem otaczano Aresa w Tebach, gdzie uważano, że jest przodkiem rodu Kadmosa. Tam też miał źródło strzeżone przez smoka, którego był ojcem. Gdy -* Kad-mos chciał zaczerpnąć na ofiarę wody z tego źródła, smok usiłował mu w tym przeszkodzić. Kadmos zabił go i, aby odpokutować to zabójstwo, musiał służyć Aresowi jako niewolnik przez osiem lat. Lecz po upływie tego czasu bogowie zaślubili Kadmosa z Harmonią, córką Aresa i Afrodyty.

Większość mitów, w których występuje Ares, to oczywiście mity wojenne i opowiadania o walkach. Ale bóg nie zawsze jest zwycięzcą. Przeciwnie, wydaje się, że Grekom od czasu epoki homeryckiej sprawia przyjemność przedstawianie brutalnej siły Aresa, hamowanej lub zwodzonej przez rozumniejszą siłę Heraklesa lub mądrość i odwagę Ateny. Pewnego razu na polu walki pod Troją walczył po stronie Hektora i znalazł się na wprost Diomedesa. Natychmiast go zaatakował, ale Atena, która dzięki magicznemu hełmowi Hadesa stała się niewidzialna, odwróciła kierunek uderzenia włóczni boga i to Ares został zraniony przez Diomedesa. Bóg wydał straszliwy krzyk, który słyszało całe wojsko, i uciekł na Olimp, gdzie Zeus kazał go opatrzyć. Innym razem znowu w walce bogów, która nastąpiła pod Troją, Atena walczyła przeciwko Aresowi i tam znowu bogini pokonała Aresa, ogłuszając go uderzeniem kamienia. Lecz nie tylko w okresie wojny trojańskiej ujawniała się ta wrogość Aresa i Ateny. Gdy Herakles rozpoczął walkę przeciw Kyknosowi, synowi Aresa, ten chciał wystąpić w obronie syna, lecz Atena, w imię słusznej sprawy, poprosiła Aresa, który był uosobieniem gniewu i przemocy, aby podporządkował się losowi. Los bowiem chce, żeby Kyknos został zabity przez Heraklesa, a ten nie może zginąć z niczyjej ręki. Słowa jej jednak były daremne i Atena musiała interweniować bezpośrednio i odwrócić cios boskiej włóczni. Herakles korzystając z tego, że bóg się nieuważnie odsłonił, zranił go w udo. Wtedy Ares uciekł ze wstydem na Olimp. To już drugi raz Herakles zranił Aresa. Pierwszy raz zdarzyło się to pod Pylos i heros nawet odebrał bogu broń.

Gdy Amazonka Pentesileja, córka Aresa, została zabita pod Troją przez Achillesa, Ares chciał ją pomścić, nie zważąjąc na mojry. Dopiero Zeus musiał go powstrzymać uderzeniem pioruna.

Do niepowodzeń Aresa należy też uwięzienie go przez Aloadów, którzy trzymali go zamkniętego przez trzynaście miesięcy w kajdanach z brązu.

Z jednym z gwałtownych czynów Aresa wiąże się w micie nazwa Areopagu, wzgórza, gdzie w Atenach

zbierał się trybunał, którego zadaniem było sądzić zbrodnie o charakterze religijnym. U stóp wzgórza znajdowało się źródło. Tam pewnego razu Ares spostrzegł Halirrotiosa, syna Posejdona i nimfy Eryte, który usiłował zgwałcić Alkippe, córkę Aresa i Agjau-ros. W złości Ares zabił Halirrotiosa. Posejdon oskarżył go przed trybunałem złożonym z bogów Olimpu, na tym samym wzgórzu, u którego stóp dokonano morderstwa. Bogowie uniewinnili zabójcę.

Mity przypisują Aresowi wiele przygód miłosnych. Nąjbardziej znany jest jego potajemny związek z boginią -* Afrodytą. Lecz miał on również dużo dzieci ze związków ze śmiertelniczkami. Większość jego dzieci to ludzie gwałtowni, niegościnni, napadający na podróżnych, zabijąjący ich lub dokonujący różnych okrucieństw; tak np. miał z Pyrene trzech synów: Kyknosa, Diomedesa z Tracji, którego klacze pożerały mięso ludzkie, oraz Lykaona. Wszystkich trzech zabił Herakles. Albo też są to drugorzędni herosi występujący w podaniach o walkach. Przypisuje się też niekiedy Aresowi ojcostwo Meleagra oraz Dryasa, który uczestniczył, podobnie jak i Melcager, w łowach kalydoń-skich. Wreszcie uważa się, że to Ares dal swemu synowi Ojnomaosowi broń, którą ten zabijał zalotników swej córki (-» Pelops -Hippodameja). Zwierzętami poświęconymi Aresowi były pies i sęp. os

II. n 512-515; V 311-364; 385 n.; 590-909; XV 110-142; XX 32 n.; XXI391-433; XIII298-301; Oi VIII266 il; Hes. Th. 922 n.; Seta. 109; 191 n.; 424 o.; h. Horn. Mart. (gdzie wykryto wiele wpływów orfickich); Hdt. V 5; E. lon 1258 n.; 1T945 n.; A. R. II990; Paus. 121,4 o.; 28, 5; Apd. Bibl. 14,4; 7,4; 7; 8,2; II5,8; 11; ID 4.1 n.; 14.8; 2; Ov. Fast V 229 n.;Serv. in Veig. Ed X 18; Hyg. Fab. 159; Q. S. 1675 n.; V 340 n.; XIV 47 n.;Fr. Schwenn,<4re*, A. R. W. XX1920-4921,1299 n.; XXI 1922,s. 58 n.; XXII1923-1924, s. 224 n.

ARETUZA (ApćOouoa) - nimfa Peloponezu i Sycylii -* Alfejos, Najady), os

Ov. Met. V 576 h.

ARGENNOS fApyewoę)- lub Argynnos, był młodzieńcem niezwykłej urody, synem Pejsidike, córki Leukona (tab. 33). Mieszkał w Beocji na brzegach jeziora Kopais. Raz, gdy kąpał się w Kefisosie, ujrzał go Agamemnon, który wówczas w Aulidzie oczekiwał sprzyjąjących wiatrów, aby móc wypłynąć. Ujrzał Argennosa i zakochał się w nim. Młodzieniec ścigany przez Agamemnona zaczął uciekać. Wreszcie ostatkiem sił rzucił się do rzeki i utonął. Agamemnon sprawił mu wspaniały pogrzeb i zbudował na jego cześć świątynię Artemidy Argennis. os.

Ath. xm 603 d; Prop. HI 7,31.

ARGONAUCI fApyommu) - towarzysze Jazona w jego wyprawie po złote runo. O początkach tej wyprawy -»Jazon. Nazwa Argonauci pochodzi od nazwy okrętu, którym płynęli herosi, Argo, co oznacza „Szybki", ale też i przypomina imię jego konstruktora -* Ar-gosa.

I. Argonauci. - Rozmaite „katalogi" zachowały nam wykazy Argonautów, którzy przybyli na ogłoszoną przez herolda w całej Grecji wieść, że Jazon organizuje wyprawę do Kolchidy. Wykazy te różnią się znacznie między sobą i odzwierciedlają różne okresy rozwoju mitu. Zwłaszcza dwie takie listy są interesujące, ponieważ są one wyraźnie od siebie niezależne, jedną podąje Apollonios z Rodos, drugą Apollodoros. Liczba Argonautów jest względnie stała: od pięćdziesię-