IMG 39

6J. WARUNKI OKREŚLAJĄCE POPRĄ W NE PRZEPROWADZENIE WYWIADU

Poprawne przeprowadzenie wy wiadow zależy od wielu różnych czynników od przygotowania wywiadu, od umiejętności nawiązywania rozmowy pr^ badającego i umiejętności staw tanu pytań, od atmosfery wywiadu, miejin w jakim się wywiad prowadzi, nastroju respondentów i wielu różnych czynoj. ków. Nie podejmując wysiłków, których celem byłoby wyliczenie wszystkich możliwych uwarunkowali, ograniczę się więc do wskazania kilku istotnych uchybień, jakie mogą mieć miejsce przy stosowaniu tej metody badawczej Eliminacja owych uchybień określa bowiem poprawność wywiadu.

Do podstawowych uchybień popełnianych przy przeprowadzaniu wywiadów zaliczyć można następujące:

a)    uchybienia w organizacji wywiadu;

b)    uchybienia w stawianiu pytań;

c)    uchybienia w rejestrowaniu wypowiedzi;

d)    uchybienia w interpretacji wypowiedzi.

Ad a. Mamy tu na myśli wszelkie uchybienia popełniane przez badającego w czasie organizowania wywiadu, czyli wtedy, kiedy podejmuje on wysiłki, który ch celem jest pozyskanie danej osoby do tego, aby zgodziła się na udział w badaniach omawianego typu. Na tym etapie należy w szczególności wystrzegać się:

—    złej prezentacji charakteru i celu badań, ponieważ może to zrazić daną osobę do udziału w badaniach; niekiedy wskazane jest np. unikanie słowa „wywiad" ze względu na jego wieloznaczność i emocjonalne obciążenia tego terminu;

—    takich zachowań, które mogłyby doprowadzić do błędnych wyobrażeń, respondenta o badającym i wywołać u niego podejrzliwość, brak zaufania

itp. postawy;

—    przejawiania własnych opinii i postaw' dotyczących badanych faktów, ponieważ mogą być one inne niZ respondenta, a wtedy będzie on skłonny

traktować badającego jako przeciwnika;

—    wszelkich form krytyki poglądów i postaw prezentowanych przez osobę, którą chcemy badać, aby me zniechęcać jej do badającego.

Ponadto trzeba na tym etapie dbać również o właściwy wybór miejsca, w którym chcemy wywiad prowadzić. Miejsce wywiadu nie powinno być krępujące dla osoby badanej, ani też. wywoływać podejrzeń, że może być ona przez kogoś postronnego obserwowana czy podsłuchiwana. Nie należy więc prowadzić wywiadu w obecności osób, które w nim nie uczestniczą, a tym bardziej

w

tolerować wpływ osób trzecich, np. przeprowadzać wywiad o panujących stosunkach w zakładzie pracy z robotnikami w obecności ich przełożonych.

W momencie aranżacji wywiadu badający powinien też dokonać takiego rozeznania partnera, aby mógł ustalić jego zaangażowanie społeczne, polityczne itp. oraz. związane z tym bariery uczuciowe.

Ad b. Problemy pytań stawianych na piśmie omówimy wtedy, gdy przejdziemy do charakterystyki badań ankietowych. Ograniczymy się tu do kilku uwag dotyczących pytań stawianych w czasie rozmowy z badanym. Na wstępie parę uwag ogólnych.

Należy unikać pytań zaczynających się od słowa „czy" — ponieważ taka konstrukcja pytania sprawia, że odpowiedz jest lakoniczna, czyli typu: „tak" albo „nie”, a tym samym nie zawiera wiele danych. Lepiej zatem zaczynać pytania od słowa „co” bowiem zmuszają one do dłuższej wypowiedzi¹. Ponadto pytania należy formułować w zrozumiały sposób.

Przy staw ianiu pytań trzeba powstrzymać się od wszelkich sugestywnych zachowań, np. gestów, intonacji itp., aby nie wpływać w ten sposób na wypowiedzi respondenta. Gry mas na twarzy pytającego, ironia wyrażona w głosie itp. zachowania mogą — jak wiadomo — sugerować badanemu nasz stosunek do tego, o co pytamy i tym samym oddziaływać na jego wypowiedzi.

Nie jest wskazana polemika z respondentami chyba, że jest to umiejętna próba skłonienia ich do bardziej pełnego uzasadnienia swego stanow iska. Wówczas jednak polemika nie powinna być agresywna. Badający nie powinien wykazywać swojej intelektualnej przewagi i nie powinien angażować się zbyt emocjonalnie w ewentualną polemikę. Należy również unikać tonu mentorskiego, pouczeń oraz krytyki sposobu wypowiadania się respondenta, jak też poziomu jego wypowiedzi. Ludzie bowiem na ogół niechętnie odnoszą się do pouczających i krytykujących ich osób.

Wskażmy także na to, źe dla przeprowadzającego wywiad może być problemem zarówno pobudzenie respondenta do wypowiedzi, jak i opanowania ewentualnego gadulstwa. W obu przypadkach musi on jednak wy kazywać maksymalną cierpliwość i taktowność, a przede wszystkim uważać na to, aby nie zrazić sobie rozmówcy.

Kiedy np. milczenie respondenta przedłuża się można powtórzyć pytanie, a jeśli nie jest to wywiad ściśle skategoryzowany, można powiórzyć nawet w innej formie, umożliwiając lepsze zrozumienie stawianego pytania. Nie należy jednak w żadnym przypadku podpowiadać lub sugerować odpowiedzi Nie należy również godzić się łatwo z twierdzeniem respondenta typu „me wiem" albo „nie potrafię” itp. Trzeba wówczas zachęcać po prostu respondenta w sposób taktowny do dalszych refleksji i prób znalezienia odpowiedzi na postawione pytanie.

i:5