IMG 63

116    Cifić 2, rozdział f'

śmiałym krokiem, bo zawsze wiemy, gdzie jesteśmy i ^ dzimy, dokąd idziemy. Oprócz tego, rozbiór wspiera ||| tym wszystkim, co nam jakąkolwiek pomoc przyni^. może. Umysł nasz, tak przez się słaby, znajduje w ni^. dźwignie wszelkiego rodzaju; i fenomena natury z tąj samą łatwością postrzegać zdaje się, jak gdyby sam nimi rządził.

Lecz żeby dobrze sądzić o tym

W stuka¹m pramty pminmimy _co§_my _mu winni, trzeba gO do-

tU za rozbiorem, me xof za ima-    ,    ,    • i i • •

ginach    brze poznać; inaczej skutki jego

za skutki imaginacji mylnie po-czytamy. Wtedy z powodu, że wyobrażenia, które oderwanymi nazywamy, pod zmysły nie podpadają, rozumieć będziemy, że one też od zmysłów nie pochodzą; a że tego, co one z czuciem spólnego mają, widzieć wtedy nie będziemy, uroimy sobie, że są czym inszym od czucia. Uprzedzeni tym błędem zaślepimy się względem ich początku i rodzenia się; niepodobna nam będzie postrzec, czym są, a jednak będziemy mniemali, że to postrzegamy; same przywidzenia zostaną udziałem naszym. Raz wyobrażenia będą u nas jestestwami, same przez się bytność w duszy mającymi, jestestwami wrodzonymi albo jestestwami przydanymi następnie do jestestwa duszy; drugi raz będą jestestwami, które nie mają bytności tylko w Bogu i które w nim tylko widzieć będziemy¹¹. Podobne marzenia muszą

■

I

o

\l

Stłuką rozumowania jest dobru trobionym {(tykiem 117

koniecznie oddalić nas od drogi odkryciów* i wtedy nie inaczej jak tylko^{2 3} z błędu do błędu postępować będziemy. Otóż są układy, które rodzi imaginacja: skorośmy raz je przyjęli, niepodobna jest, żebyśmy mieli język dobrze utworzony, i prawie zawsze źle rozumować musimy, bo źle rozumujemy o władzach naszego umysłu.

Nie tak, jakośmy już widzieli, postępowali ludzie najbliżsi rąk sprawcy natury. Chociaż wtedy szukali oni nie wiedząc, czego szukają⁴, dobrze jednak szukali; i często znajd^vali nie postrzegając tego, że szukali. Bo potrzeby, które im Twórca nadał, i okoliczności, w których ich postawił, przymuszały ich do postrzegania i często ostrzegały, aby nic przez imaginacją nie roili. Rozbiór tworząc ich język tworzył go dobrze, bo zawsze nadawał pewne znaczenie wyrazom^{5 6 7}; a język jeszcze nieobszerny, ale dobrze zrobiony, do najpotrzebniejszych prowadził odkryciów*. Nieszczęściem nie umieli ludzie postrzegać, jakim sposobem wiadomości nabywali. Rzecby można⁵, że nie zdolni są dobrze czynić, jak tylko to⁸, co czynią mimo swej wiedzy ; a filozofowie, którzy by z większym rozsądkiem szukać powinni byli⁴, zdawali się częstokroć szukać tak, żeby nic nie znaleźli albo żeby się obłąkali. (Cours (Tźtudes, Art de penser, cz. 2, rozdz. 5).

1

Wytyka tu Autor mniemania Kartezjusza i Mallebran-che’a¹, które w osobnym swym dziele pod tytułem TraiU des syslimes obszernie rozstrząsa i gruntownymi dowodami zbija (Nota tłumacza).

¹ Sens właściwy: które mają bytność tylko w Bogu i które w nim tylko widzimy (n'existent qu'en Dieu, et que nduś ne voyons qu’en lui).

* Na tym kończy się przypis w II i III wyd. -

2

   Tak    w    II    i    III    wyd.    W wyd.    I:    „inaczej tylko".

3

⁸ Tak    w    II    i    III    wyd.    W wyd.    I:    „czego szukali".

4

   Tak w II i III wyd. W wyd. I: „którzy... powinni by byli"

5

*    Sens istotny: zawsze wyznaczał znaczenie wyrazów (dźUmautU

6

toujours le sens des mots).

7

   W II i III wyd.: „postrzeżeń'⁹.

•    Tak    w    II    i    III    wyd.    W wyd.    I:    „Możnaby mówić".

8

   Tak    w    II    i    III    wyd.    W wyd.    I:    „czynić tylko to“.

9

   W II i III wyd.: „drogi prawdziwych postrzeżeń".