IMGG01 (2)

i pewne wierzchołki wzruszeń przestają być wierne lub stają się nieczynne. Są to straty nie do zniesienia dla pisarzy, którzy cenią swą myśl i swego czytelnika. Potrzeba nowych układów zaczyna w nich skowy-

esed

W miarę rozwoju literatury poszukiwania nowych układów zdaniowych skierowują się w różne strony, raz ku retoryce, raz ku muzyce, ostatnio ku mowie wulgarnej. Mowa wulgarna wpływa dzisiaj na mowę literacką, to fakt. A charaktery* ty cznołć nadaje temu faktowi nie tylko to co w nim jest oznaką ogólnego czasu, ale i to co w nim jest oznaką czasu literackiego. Jednak, mówiąc tu o wulgaryzmie w literaturze, mam na myśli nie słowa. Układy słów! Sposób, w jaki układa słowa woźnica, monter lub gazeciarz, gdy nie ulegają szablonom wprowadzonym przez literaturę, jest jednym z prawdziwszych śladów kolejności wyobrażeń i jednym z wierniejszych odpowiedników uczuciowych. Bo język literacki, wywodzący się z prozy praktycznej, więc z żyda praktycznego, przystosował się do praktycznych wywodów myślowych i przy dotychczasowych swych narzędziach nie mógł uniknąć zniekształcania emocjo* nalno*wyobrażeniowych ruchów myśli. Import układów wulgarnych, kiedy są wzburzone, gniewne, namiętne, radosne, zadziwione, zachwycone, jest symptomem zużyć, na jakie cierpi mowa literacka, a równocześnie dowodem istnienia nowych jej możliwości. U nas dokonują takiego importu dwaj tak różni pisarze, jak Nowaczyński i Kaden-Bandrowski. (Wymieniając tylko ich, ponoszę zapewne skutki uchybień pamięci lub niedostatków lektury). Jeden i drugi posługuje się wulgaryzmem w odmiennym celu. Pierwszy, jako agresywny publicysta, bierze z mowy wulgarnej pasję, oburzenie, złość; gniewa się nie tylko gniewnym słowem, lecz i gniewnym układem słów. Drugi, chcąc rzeczami czy ludźmi zadziwiać, mówi o nich takimi słów następstwami, jakich używa andrus podkrakowski, kiedy opisuje przyjacielowi niezwykłości słonia w cyrku lub kształty dziewczyny z wędliniarai i kiedy dla podniesienia wrażenia opis swój nadyma niejedną blagą.

A jednak wulgaryzm to wstecznictwo,^r to zwrot wstecz zamiast zwrotu naprzód. Sprawia on, ic człowiek naszego czasu bierze w siebie na chwilę człowieka prymitywnego i mówi jego sposobami. Znowu prymityw staje się

wzorem, choć może być tylko dowodem*. Rozbijanie twoizydeł powinno od- ^ bywać się na innej drodze. Trzeba wyjść z człowieka dzisiejszego, z ruchów wyobrażeniowych i wzruszeniowych, jakie przeżywa oświecona jednostka naszych czasów, z widzeń, uczuć i woli nowoczesnego poety. Zamiast powracać do sposobów z epok przebytych, szukajmy sposobów naszej epoki.

To właśnie próbowałem robić ja. Trudno mi o tym mówić samemu, bo, aby rzecz stała się jasną, musiałbym ją wyjaśniać przykładami, a przykłady musiałbym wyjaśniać poematami, a poematy całym moim życiem. Mówiąc o sobie, wszystko co powiedziałbym byłoby za mało. A w takim razie niech będzie mało. Nie mogąc na pytanie, ldm jestem, opowiedzieć mojego życia, podaję tylko imię i nazwisko.

Więc z A i Żywych liny, gdzie niemal w każdym utworze jest ślad rozbitego tworzydła zdaniowego, kilka przykładów „wyjaśnionych" nazwami. Zahamowanie (w utworze, którego pierwszy wiersz brzmi: „A że jesteś j jak Byłem w twej ojczyźnie"). Natręctwo (w utworze „Naga, w obłoku z pościeli"). Niedokończenie („Na woniach, które z ciebie spływają, pływak rozgrza" —). Bezpośrednie następstwo różnogatunkowych wyobrażeń dla poddania wzruszenia („Pięść ciało wroga, ciemność drze blask okien"). Bezpośrednie następstwo różnogatunkowych wyobrażeń dla zwiększenia ostrości („2yła wkłuwa się w brzuszki mięśni, gwóźdź w siestrzony"). Bezpośrednie następstwo podobnych wyobrażeń jako uzupełnienie („Wśród rąk na ogniu, gorących wód targ"). Zdania silnie złożone dla uzyskania jak najbardziej organicznych zależności (cały utwór „Żyła" jest jednym zdaniem). Różne odmiany zdania rozkwitającego. Wystarczy.

Jeśli smuci mnie, że nikt nic oskarżał mnie o rzeczy tu wymienione, to dlatego, żc smucić mnie musi, iż nikt ich nic widział. Sprawa przekracza znacznie krąg mego osobistego losu, bo niewidztwo wobec niej hamuje nie najgorsze ambicje poezji w ogóle. Wprawdzie, przejrzawszy, mogą szyldziarze „treści" odnieść się do sprawy obojętnie, mogą na wstrząsanych barkach podrzucać stare swe lekceważenie dla „wirtuozerii", „cyzelerstwa", „maniactwa

93