IMG 69 (3)

świadczenie posiada czasowy horyzont doświadczeń przeszłych i antycypo-wanych¹⁴.

Fazowy charakter procesów subiektywnych może dostarczyć podstaw dla elementarnego schematu interpretacyjnego, przy pomocy którego aktualne, przeszłe i antycypowane doświadczenia są umiejscowione w stosunku do siebie w uświadomionych aktach. Jak wskazuje faza „zatrzymania się i pomyślenia”, akty te zakładają, że jednostka może odizolować się od teraźniejszości i nieuchronności aktualnych doświadczeń skierowując się ku przeszłości lub antycypując przyszłe doświadczenia. Taka izolacja nie może być.samodzielnie osiągnięta przez ludzki organizm. Organizmy są umieszczone w środowisku, posiadając odpowiednie wyposażenie w instynkt. Zachowanie się organizmu jest determinowane przez wzajemne oddziaływanie ze środowiskiem, przez instynkt i element uczenia się. Składniki powyższe są jednak niewystarczające, jeśli chodzi o wytłumaczenie ludzkiego zachowania, o ile biologiczne rozumienie środowiska naturalnego nie jest bezpodstawnie rozszerzone na „społeczeństwo” i „kulturę”, a koncepcja instynktu nie rozciąga się na niejasne pojęcia „popędów” i „potrzeb”. Organizm ludzki, rozpatrywany w ściśle biologicznej perspektywie, byłby jak gdyby spowity w natychmiastowość aktualnych doświadczeń. Mógłby czerpać wiedzę z przeszłych doświadczeń, ale doświadczenie nie mogłoby być osadzane w schematach interpretacyjnych. Innymi słowy, organizm ludzki nie mógłby się wyizolować samodzielnie z aktualnych doświadczeń i interpretować ich z punktu widzenia przeszłych doświadczeń. Nie mógłby też planować przyszłych zachowań, wybierając spośród alternatyw, ponieważ ten rodzaj postępowania zakładałby również izolację od „szkodliwej teraźniejszości”. Pomimo posiadania ciała z „wnętrzem” izolowanym od środowiska i zdolnym do uczenia się w stopniu większym niż inne zwierzęta, ludzki organizm, rzucony z powrotem pomiędzy swe biologiczne podstawy, nie będzie posiadał tych wymiarów czasowych, w których aktualne doświadczenie mogłoby -zyskać znaczenie. Nie będzie też miał odrębnej i pozostawiającej niezatarte wrażenie przeszłości ani też „otwartej” przyszłości z alternatywnym wybo- ^{1 2}

rem działań, a jego życie nie będzie mogło rozwinąć się w spójny kształt na wzór biografii) W sumie, organizm ludzki nie może samodzielnie kreować znaczenia. Ujmując to inaczej, nie może rozwinąć się w indywidualną Jaźń..

Kierunek tych obserwacji powinien pokazać, że nie zajmujemy się tu filogenetycznym pytaniem o to. iak powstała „kultura”. Odpowiedź musiałaby wziąć pod uwagę szeroki zakres warunków biologicznych i fizjologicznych, na przykład ewolucję dłoni i postawy pionowej, specyficzne dokonania, takie jak „wynalezienie” narzędzi, jak również rekonstrukcję konkretnych form życia społecznego u człowieka prehistorycznego^{3 4}.

W pbecnym kontekście chcemy podkreślić, że indywiduacia świadomości jest taką możliwością ludzkiego organizmu, która jest realizowana tedynie wjprocesach społecznych. Wracając do podstawowegoToerunku na-szego rozumowania, możemy powiedzieć, że procesy społeczne są podstawą do tej izolacji, którą się zakłada przy konstruowaniu schematów interpretacyjnych, ;;trans6€ndentując.ych" strumień bezpośredniego doświadczenia. Obecnie będziemy musieli wykazaĆTHdlaczegu Lik się dzieje^{11 lli}"

Izolacja od strumienia czyichś własnych doświadczeń wynika z udziału w doświadczeniach drugiego człowieka. To staje się możli we_w jsytuacji kontaktu twarzą w twarz, w którym subiektywne procesy jednego partnera znajdują wyraz w wydarzeniach dziejących się we wspólnej przestrzeni i czasie, i dlatego mogą być obserwowane przez_L drugiego partnera. We wspólnej sytuacji subiektywne procesy obu partnerów są synchronizowane faza po fazie⁵. Szczególnie ważny dla naszych rozważań jest fakt, że udział w subiektywnych procesach drugiego człowieka odbywa się za pośrednic-twem wydarzeń w czasie i przestrzeni. Udział zawiera interpretację tych

81

1

⁴ Możemy się tu odwołać do Bergsonowskiej analizy dure, Williama Jamesa

2

koncepcji strumienia świadomości oraz Husserla analizy tymczasowości.

3

   p_or Sherwood L. Washbum, wyd. Social Life of Early Man, Methuen. London, 1962.

4

   Analiza ta jest oparta na psychologii społecznej George’a H. Meada (por. szczególnie jego Mind, Self and Society, The University of Chicago Press, Chicago, 1934) oraz Charlesa H. Cooleya teorii socializacji (por. jego Humań Naturę and Social Order, wydanie przejrzane, New York, Scribner’s, 1922, oraz Social Organi-zation, New York, Scribner’s, 1909.

5

   Bardzo ważna analiza formalna sytuacji twarzą w twarz znajduje się w: Alfred Schlitz, op. cit., tom II, 1964, szczególnie str. 23-33.