IMGh58

związki dziecka z otoczeniem. Każde stadium warunkuje i opiera | ł się na poprzednim. Zakłócone stadium utrudnia rozwój następnego, ■ i dlatego w procesie wychowania i kształcenia należy dostrzegać nieprawidłowości czy zaniedbania rozwoju poszczególnych okresów, f Dotyczy to między innymi teorii E.H. Eriksona o rozwoju jaźni, I teorii M. Mahlera o powiązaniu i indywidualizowaniu się małego j dziecka, teorii D. Sterna o rozwoju samego siebie oraz teorii Piageta o rozwoju kognitywnym³.

Współcześni pedagodzy i psycholodzy: B.J. Wadsworth⁴,

W. Edelstein, R. Vasta, M.S. Miller¹ i inni wskazują, że w rozwoju istnieją uniwersalia. Dzieci przystosowując się do otaczającego świata, konstruują wiedzę poznawczą, społeczną i intelektualną, zmierzając do rozwoju w naturalny sposób, lecz rozwój nie odbywa się auto-matycznie, wymaga określonych warunków, w szczególności tak zorganizowanej edukacji, w której jest zachowana zgodność między uczeniem się a naturalnym rozwojem. Kształcenie nie może sprowadzać się tylko do nabywania pewnych treści, często odizolowanych od całości danej rzeczywistości, lecz musi uwzględniać wymagania rozwojowe, j przystosowawcze do życia i kultury, zajmować się treściami potrzebnymi do rozwoju indywidualnego dziecka. Edukacja dziecka może być tak zorganizowana, że może przeszkadzać, utrudniać, hamować lub burzyć procesy naturalnego rozwoju.

Edukacja rozumiana jako proces wspierania osobowości powinna uwzględniać elementy naturalnego rozwoju dziecka, związki, jakie zachodzą pomiędzy uczeniem się, kształceniem a rozwojem. Rozwój jest szczególnym rodzajem zmian, adaptacją do zmieniających się warunków działania. Zmiany rozwojowe nie są ograniczone wiekiem

34

1

S. Włoch, Fascynujące umysły - kreacją dzieciństwa, (w:) Ewaluacja l Innowai jr w edukacji nauczycieli, red. i. Grzesiak, Kalisz 2007. Szczegółowa analiza u E Nordin-Hultman, Pedagoglska..., op. cit.. s. 161.

⁴ BJ. Wadsworth, Teoria Piageta. poznawczy i emocjonalny rozwój dziecka* WSiF, Warszawa 1998.

K Va*u. M Miller. Ptyc'hotogia dziecka, WSiP. Warszawa 1995