IMG�08

Kijowskiego rzeczywiście zdołał ją podbić, zauroczyć (ma wymowę fakt, że dla wielu czytelników Kijowski to autor Listopada2 wieczoru właśnie), zyskując, równolegle, zgodne uznanie krytyki²⁹, li

12

Pokusą dla Kijowskiego była strona paryska: mit trudnej, powikłaM częstokroć osamotniającej przygody wewnętrznej, baudelairowska»iir. realistyczna lub egzystencjalistyczna podróż do kresu możlitoolci c$k wieka. Z drugiej strony nie pozostał Kijowski całkiem głuchy na syren* głosy kultury masowej (innym słowem rzecz określając: na zamówietjjj przemysłu kulturalnego). Jakkolwiek osłabione autoironią, pojawiałyiję przecie w jego wypowiedziach teoretycznych³⁰ i w niektórych poczyń*. niach³¹ miraże wziętości, sukcesu popularnego, kariery osiąganej ą pośrednictwem mass-mediów.

Ale w poprzek tych ambicji, rozdwojonych i wahliwych jak wszelki dążenia współczesnej myśli, szedł nurt inny, nurt silniejszy, pełniejszy Nurt nieunikniony.

Jeszcze z rzadka i okrężnie dawał on znać o sobie w połowie lat pięćdziesiątych publikacjami takimi jak... A to Polska wiośnie³². Ośmielony odwilżą literacką i całym przebiegiem „polskiej wiosny" 1956 rofai — ujawniał swój autentyzm, swoje czyste i głębokie źródła, na przykład w Trzech powrotach wieszczów³³. W związku z pierwszą po wojnie inscenizacją Dziadów na deskach Teatru Polskiego w Warszawie próbował Kijowski zdefiniować w tym nader znamiennym artykule — to, to dla świadomości polskiej najważniejsze: wartość i sens historii narodową, Pisak My dobrze wiemy, że było dość wielkich narodów, które się stopiły i rozpłynęły w większych organizmach społecznych. (...) Doświadczeni juf raz utratą niepodległości na całe stulecie, jesteśmy nieufni, niepewni, mamy kompleks rozbiorowy. I nie bez powodu — do dziś dnia przekonujemy si$ tym, że nie bez powodu. Czasami wydawać się może, że już o co innego a historii chodzi — tak nam się wszystkim wydawało, kiedyśmy z ulgą i satysfakcją brali do rąk nowy klucz do naszych spraw. (Chodziło o „nieomylny", triumfalistyczny bieg dziejów wzdłuż osi walk klasowych, ** O uznaniu świadczyły liczne i nietuzinkowe recenzje: cytowanego Kazimierza Wyki, I także Jacka Lukasiewicza (Strona Plutarcha, „Tygodnik Powszechny" 1972 nr 57, $ Małgorzaty Szpakowskiej (Romantyczna polityka, „Twórczość" 1972 nr 8), Krzysztoft Dybciaka (Mądrość przypowieści, „Więź" 1972 nr 12), Andrzeja Mencwela (Dwa razy Kijowski, „Nowe Książki" 1972 nr 15) oraz innych.

³⁰    Prócz Nieproszoną odpowiedzi... wchodzi tu w grę tekst o dziesięciolecie wcześniejsi ' Kto nas budset? Kto usypia? (w zbiorze: Szósta dekada). Znacznie bardziej ambiwalentne < opinie na ten temat formułował Kijowski w redakcyjnej rozmowie o kulturze masowej oraz w komentarzu podpisanym pseudonimem Dedal, patrz „Twórczość" 1975 nr 7.

³¹    Odczyty radiowe, współpraca z filmem, itp.

³²    Jest to omówienie powieści Kornela Filipowicza Błękitny zeszyt, przędz, w: Różowsi czarne.

³³    Zob. „Teatr" 1956 nr 24.

któremu to aksjomatowi przyklasnęła po 1945 roku większość formujących się od nowa elit intelektualnych, przeciwstawiając się tym samym I zakodowanej w „polskim charakterze" powstańczo-martyrologkznej tradycji uczuciowej — przypisek mój, T.B.). Ale to końcu okazuje się, ie to wciąż to tamo, ie (...) historia narodu realizuje się z okrutną prawidłowością³*.

Nurt, o którym mowa, zajmował wiek miejsca w książce Arcydzieło nieznane (1964). Przypominał się, oczywiście, z okazji Dąbrowskiej czy Zawieyskiego. Dojrzałą postać osiągnął w Listopadowym wieczorze. Ustalił się na dobre u schyłku lat siedemdziesiątych, wzbogaciły go niezwykłe lata osiemdziesiąte. Jest obecny przede wszystkim w szkicach i polemikach historycznych — Polska wybuchła w listopadzie (1978), Krypta iw. Leonarda oraz Idee, nie szkielety... (1979), Siła fatalna (1980), O dobrym Naczelniku i niezłomnym Rycerzu (1984)^{1 2}, Znowu Mochnacki (1985). Jest również widoczny w szkicach literackich (Ethos W społeczny literatury polskiej, O Pawle Jasienicy, Tematy Miłosza) i w rozważaniach moralno-religijnych; wśród tych ostatnich miejsce wyjątkowe zajmuje komentarz do filozofii ks. Józefa Tischnera, w pierwszej swej części zatytułowany: Polskie bóle.

Ten nurt i— to myślenie yy duchu jedności ze wspólnotą narodową.

I Kijowski sądził bowiem, że literatura zawracająca z bezdroży, na których utraciła swój prestiż i zaprzeczyła najlepszym tradycjom własnym, zyskuje rzeczywistą szansę podniesienia się z upadku wtedy, gdy odbudowuje swe związki z powszechną kulturą, wtedy, gdy zdolna jest; przemówić do jakiego bądź czytelnika w języku uniwersalnych symboli! i znaczeń, ale i wtedy, gdy pomna na rodzime podłoże przyświadczaj swojemu narodowi w jego wciąż podejmowanej walce o zachowanie tożsamości, gdy umie z gruzów nadziei tworzyć nadzieje nowe.

Dzisiaj jeszcze za wcześnie, aby ocenić pełną miarą udział Andrzeja Kijowskiego w dokonującym się stopniowo procesk odbudowywania więzi literatury polskiej z wielką jej tradycją: edukacyjną, reformatorską, w końcu historiotwórczą i etyczną. Wiadomo jednak, że odtwarzanie owej więzi nie było dla Kijowskiego równoznaczne z bezkrytycznym przejmowaniem liczmanów i stereotypów minionego czasu. Odwrotnie, złączone było z wysokimi właśnie wymaganiami, a z niechęcią do ideałów retrogresywnycb, eskapistycznych i prowincjonalnych³; szło w parze z nakazem wyboru tego, co w dziedzictwu ojczystej literatury najistotniejsze. Z „nakazem sięgania po nieosiągalne".

1

Ibidem.

2

³³ Rzecz ta, pełniąca rolę wstępu do kolejnego tomiku redagowanej przez Marię Jaruon Biblioteki Romantyczną, stanowi zmienioną wersję Krypty iw. Leonarda.    gjjg

3

Pisał na przykład: Zamiast uczyć się nieustannie, w każdym pokoleniu od nowa, ic szkole narodową klasyki, odprawiamy cykliczne wyprawy do antypodów kultury, alfy z nkk urtb czyście wracać i tarzać się w gminnym pyle. (Sienkiewicz i polska nerwica, „Tygodnik Powszechny" 1966 nr 46). Zob. też Tropy, op. ćt., s. 96-99.