Inga Iwasiów Gender dla średniozaawansowanych8

o rzekomej „naturze”). Teraz spróbowano przemyśleć konsekwecje tego, iż wcześniej potrzebne były tak precyzyjne „warunki brzegowe” dla różnych osób. Wolność mniejszości? „Wyłapywanie” nosicieli cech mniejszościowych? Zmiana perspektywy dość zasadnicza.

W latach osiemdziesiątych dyskursy mniejszościowe, operujące poetyką oblężonej twierdzy, doświadczenia wyspiarskiego, getta, zastąpione zostają otwartością queer, ekstatycznego ujawnienia, przekreślenia ograniczeń i wskazania na podobieństwo wielu form opresji i represji, jakie ma dla nas społeczeństwo¹. Model tożsamości, jaką chciano „odgrzebać” spod kulturowego kłamstwa (teraz granice tego kłamstwa okazują się nieskończone), wyparł ruch wychodzenia poza. Wcześniej aktywiści i teoretycy homoseksualni, podobnie jak akademicki, biały, głównonurtowy dział gender studies, skupiali się na kompletowaniu świadectw egzystencji na marginesie, stłumionej, poddanej presji. Wszystkie podmioty wielogłosowej debaty - członkowie organizacji, autorki podręczników teorii literatury, bojownicy o wolność - dążyły do wypowiedzenia swojej perspektywy, zanotowania swojej sytuacji społecznej, statusu antropologicznego sw'ojej grupy. Opisanie, wypowiedzenie - gwarantowały zaistnienie w szumie cywilizacyjnym, wbrew homogenizującym tendencjom kultury patriarchalnej. Mówienie w imieniu grupy było mówieniem w imieniu podmiotu i gwarantowało zarówno partycypację w społeczności, jak i wolność od przesądów tejże.

W latach osiemdziesiątych dawna wolność okazuje się zniewoleniem, a tożsamość także zagrożeniem, albowiem zawsze jest coś, co wystaje, co ktoś (grupa lub osoba) chciałby przyciąć, bo nie pasuje do jakiegoś szablonu. Sam głos przeciw ujednoliceniu, zastępowanie normy „ogólnej” normami grup mniejszościowych, nie wystarcza do wypowiedzenia szczególnej sytuacji podmiotu w świecie ponowoczesnym.

Początkiem końca koncepcji tożsamościowo-esencjalistycz-nych były teorie, które mieściły się jeszcze w ich obrębie. Dla feminizmu taki zwrot stanowi kategoria „wymuszonej heteroseksual-ności”, użyta po raz pierwszy przez Adrienne Rich², a rozwinięta w spójny projekt teoretyczny przez. Judith Butler³. Raz jeszcze chcę zwrócić uwagę, jak wiele zostaje po stronie konstrukcji - teraz do konstruktywistycznego (genderowego) „ma” dołącza także hete-roseksualność. Zaraz za nią - homoseksualność jako wystarczająca przesłanka identyfikacyjna. Jeśli odrzucimyjedną z nich, wkrótce - konsekwentnie - i druga okaże się obciążona błędami. Zanim to nastąpi, jeszcze na etapie budowania „pozytywnej negacji” modelu heteropatriarchalnego, myślenie o kobietach en bloc staje się politycznie podejrzane, albowiem legitymizuje perspektywę białej, wykształconej i uprzywilejowanej jednostki, która w żadnym razie nie może być dłużej ikoną „wykluczonej”. O „wykluczone” upominają się między innymi Gayatri Chakravorty Spivak, Eve Kosofsky-Sedg-wick⁴. Powstaje nowy projekt intelektualny, bliski dekonstrukty-wizmowi i postkolonializmowi. Gender criticism⁵ dokonuje kolejnej autorewizji.

Ten zwrot ku „ontologii inności” i jej afirmacja aż po zakwestionowanie tożsamości grupowej, towarzyszące mu opuszczenie szufladki „studiów kobiecych” - przez niektóre autorki uznany

For. E. Kosofsky-Sedgwick, The Epistemology of the Closed, Berkeley

1990.

A. Rich, Compulsory Heterosexuality and Lesbian Existence, „Sings”, 1980, t. 5, nr 4, s. 631-660.

J. Butler, Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity, New York 1989.

G.Ch. Spivak, In Other Worlds: Essays in Cultural Politics, New York, London 1987; E. Kosofsky-Sedgwick, Sexuał Politics and Sexnal Meaning, w: Between Men: English Literaturę and Małe Homosocial Desire, Columbia University 1985.

Dla języka teorii od lat osiemdzisiątych charakterystyczne staje się odchodzenie od women studies na rzecz pojemniejszych gender studies. Por. B. Chołuj, Women ’s Studies a Gender Studies, w: Po przełomie. Przełom wieku w kulturze, kultura na przełomie wieków, red. i wstęp A. Żylińska, A. Skren-do, Szczecin 2001, s. 51-61.