Inga Iwasiów Gender dla średniozaawansowanych2

w powieści to też raczej przeciętna kobieta o zniszczonych rękach, która ma do zaofiarowania wewnętrzne dobro. Uratuje ich rodzina.

Wracajmy do sagi. Wydaje się, że jej renowacja jest naprawdę niezwykła, a najciekawsze miejsca do wypełnienia to słynna „historia kobiet”, której jakoby dotąd nie było. Ajednak w każdej rodzinie jest, tkwi w naszej przeszłości i wpływa na naszą teraźniejszość. Trzeba ją skolonizować, przejąć, wymodelować.

Nie jestem oczywiście pewna, czy opowiadanie tych historii nie jest ich pierwszym stworzeniem, bo przecież nie zostały opowiedziane wtedy, kiedy się działy. Historia kobiet, feministyczna i postfemi-nistyczna saga są możliwe jako hipoteza przeszłości. Opowiadają coś, co można sobie wyobrazić, dopiero posiadając współczesną świadomość. Wykonują też prace renowacyjne na starych konwencjach powieściowych, ratując je przed rozpadem. Kto by dziś chciał czytać o awansie społecznym pewnego prowincjusza albo o perłach pewnej damy? Inne aspekty ich życia są wciąż frapujące i do nich sięga literatura.

Współczesna powieść jest rodzajem antidotum na Wielką Historię, skostniałą, pełną mitów, wielkich postaci, opisów bitew, transformacji ustrojów. Jak każde antidotum może być homeopatyczna - jeśli ten ostatni termin skojarzymy z farmakonem według Derridy, który wskazuje na podwójność tegoż: lekarstwa i trucizny - lub radykalna. Powieści, o których tu wspomniałam, wracają do węzłowych punktów biografii zbiorowych i jednostkowych, nie chcą ich jednak zobaczyć tak, jak chce tego kulturowy schemat. Na wojnie szukają ludzkiego tchórzostwa, uprzywilejowują dziedziczenie z nieprawego łoża, opowiadają o niesielskiej przeszłości. Zmieniają też, co oczywiste, narratora na bardziej wiarygodnego, a więc nie autorytarnego, co oznacza, że zostaje mu odebrana wszechwiedza i poręczne usytuowanie w świecie. Jego punktem obserwacyjnym staje się nisza - zapomniana przez wszystkich miejscowość, kuchnia, małe archiwum, prywatna pamięć. Bohater nie aspiruje już do reprezentowania społecznych przemian, choć czasem, oczywiście, staje się ich - także przebudowanych - wyrazicielem. Piszę o tych cechach współczesnej powieści opartej na wzorze sagi (zwróćmy uwagę; nie musi to już być nawet obszerna powieść), używając męskiego rodzaju na oznaczenie „instancji mówiących”. Oczywiście, to bywa mężczyzna, ale w sagach tego typu przyszedł czas na narratorki. Zmiana „focusa”, jak z angielska nazywamy narracyjny punkt widzenia (czasem używamy słowa „fokaliza-cja”), sprzyja narracji kobiety. To kobieta była pomiędzy datami i chwalebnymi czynami w podręczniku historii, a także pomiędzy losem Lotty i pani Bovary - postaci niewątpliwie zindywidualizowanych, jednak w granicach, jakie mógł im wyznaczyć męski punkt obserwacyjny.

Oczywiście, ta zmiana dokonywała się stopniowo, przynajmniej przez cały wiek XX, i dzisiejsze „prywatne historie rodzin na tle zaprzeczonych Wielkich Historii” (parafrazuję dziewiętnastowieczne autodefinicje autorów wielkich powieści) mają już swoją genologię i genealogię. Mają nowe mity do przepracowania - najpierw psychoanalizę, ale czasem też feminizm, liberalizm, neoko-lonializm, które zapowiadają „nowe spojrzenie”, lecz po pewnym czasie popadają w sztampę.

Może wyjściem dla nowej sagi jest ironia. Wszędzie, gdzie się pojawia - ratuje powieść, pozwala uniknąć wielu mielizn nowego odczytywania zakłamanych dziejów rodzin. Kłamstwo, tajemnica były zresztą ulubionymi tematami powieściopisarzy XVIII i XIX wieku, a więc tych, z którymi dzisiejsze (anty)kroniki i (anty)panora-my dyskutują. W pewnym sensie jesteśmy na gruncie tradycji, nawet jeśli tradycja byłaby tym faktem zdziwiona. Wszystkim, którzy opowiadają wstecz, idzie o tożsamość historyczną, nawet jeśli chcą ją zakwestionować i poddać ironicznej obróbce. Słowa „historia” nie pisuje się dużą literą.

147