kem91

180

RUNY

Wtkingersiedlung m (ironiami Poul Norlund, Leipzig 1937. Ze zbiorów biblioteki Muzeum Archeologicznego w Poznaniu.

Repr. L. Borowski/Agencja Archiwum

Amulet w kształcie ryby /. napisem runicznym

i ostatecznie ułożono tekstem w dół, w stronę zmarłego. Wszystko to niewątpliwie ma związek /. charakterystyczną dla ludów in-doeuropejskich demoniczną waloryzacją

U ber den Gutlesdie.mt und den Gotterglauben des Noidens wahrerul der Heidenzeił. Henry Petersen, Kobenhavn 187b.

Ze zbiorów Biblioteki 1^V1 PN w Poznaniu. Repr. L. Berowski/Agencja Archiwum

Kamień runiczny ze Stenkvista (Sodcrmanland. Szwecja)

mądrości w ogóle, w szczególności zaś umiejętności pisania i czytania.

Staroeddaiczna Pieśń Najwyższego określa runy jako „od bogów pochodzące” (regin-kunnar), inne zaś teksty wspominają o „dobrych" runach, co sugeruje istnienie także „złych”. Za twórcę „dobrych" run, a może run w ogóle, uchodził —> Odin (zob. Heid-draupnir; Hoddrofnir), ale najpierw wyrzekła je, czyli nazwała, głowa —> Mimira. Wyryte były (przez bogów albo samego Odi-na) na uchu Arwaka i kopycie Alswida (zob. Arwak i Alswid), na tarczy —» Swalin, na zębach Sleipnira, na języku —> Baldra, na piersi Graniego, na paznokciu —> nomy (zapewne —> Urd²), na -> Gungnirze i na kole wozu —> Thora, a nadto na pazurach wilka, na łapach niedźwiedzia (zob. zwierzęta), na dziobie sowy, na dziobie i okrwawionych skrzydłach orła (zob. ptaki). Ryto je w miejscach ważnych i na wysoko cenionych przedmiotach, więc na przyczółkach mostów, na mieczach, na kłonicy sań, na szkle, na złocie, na talizmanach, na wygodnych siedziskach, na naczyniach do wina i piwa, a także na zbawczycłi śladach stóp. Wedle staroeddaicznej Pieśni o Sigrdńfie ist-niały runy militarne (zapewniające zwycięstwo), medyczne (położnicze i chirurgiczne), żeglarskie i oratorskie (pomocne na thingu). a wypisywano je na broni, dłoniach, paznokciach, stewach, sterach, wiosłach, korze i liściach „drzewa chylącego gałęzie na wschód’’. „Dobre” runy mogły stać się „złe”, jeśli został)' niewłaściwie napisane: Saga o Egilu opowiada o chorobie pewnej dziewczyny, w której łożu znaleziono fiszbin („oskrzd rybią”) z błędnie zapisanym miłosnym i ekstern runicznym, przyczyną niemocy.

W. Krause, Was man in Runen ritze, Halle 1935; R.W.V. Elliot, Runes. Au Introduction, Manchester--New York 1959; W. Mac iejewski, Wczesne zabytki runiczne. Wybór, Poznań 1990; B. King, The Runes, Shaftcsbury 1993; R. I. Page, Pismo runiczne, Warszawa 1998'

SAGA (Saga - „Jasnowidząca”?), właściwie zupełnie nieznana bogini, jedna z —> Asy-nij, prawdopodobnie hipostaza —> Frigg. Wraz z —> Odinem zajmowała w boskiej siedzibie, —> Asgardzie, pałac zwany —» Sok-kwabekk. Jest absolutnie pewne, że teonim nie ma nic wspólnego ze stnord. słowem saga („opowieść, wydarzenie, waśń”) odnoszącym się do charakterystycznego gatunku i i t era 111 ry półncx: nyc11 (»c r m a i lów.

SAGRłMNIR: zob. Sókkmimir.

SAHRIMNIR, SAEHRIMNIR (Sce/ińmnir), niebiański dzik żyjący w —> Walhalli. Codziennie boski kucharz —> Andhrimnir gotował w kotle zwanym Eldhrimnir mięso odyńca na posiłki dla poległych w bojach l)ohaterów, —» einherjów, ale każdego wieczora Sahrimnir wracał do życia. Por. Tann-gnjostr i Tanngrisnir.

Sahrimnir ma swój ścisły odpowiednik w świniach irlandzkiego boga Manannana mac Lir, który w zagrobnym świecie zwanym Tir Tairnigiri („Kraina Obietnicy”) karmił bogów-bohaterów z Tuatha De Da-nann („Plemion Bogini Danu”): zjedzone wieczorem wieprze odżywały w nocy i rano można je było ubić na nowo; por. też świnie Dagdy. Północnogermański dzik (odyniec) jest niewątpliwie zheroizowaną wersją świni (wieprza). Zob. zwierzęta.

SALGOFNIR: zob. Gullinkambi

Saur, Sór (Saurr, Sqrr- „Błoto”), wedle Sagi n Mahonie Dobrym pies, którego ko-nung upplondzki (opplandzki) Eystein zwany Potężnym albo Złym, a według Sagi o Olafie Świętym Złośliwym, ustanowił władcą w norweskim Fhrandheimie ( 1 hrond-heimie; dzisiejszym Tr0ndelagu), karząc mieszkańców krainy za zamordowanie swojego syna Ónunda. Co prawda dał upokorzonym możliwość wyboru proponując kontrkandydaturę niewolnika, Thorira, ale Thrandheimczycy zdecydowali się na Sau-ra w nadziei, że pod jego panowaniem uda się im zachować przynajmniej pozory wolności. Pies-konung, ozdobiony przez poddanych obrożą i smyczą ze srebra i złota, był niezwykle mądry, dzięki bowiem zabiegom magicznym (zob. magia) posiadł rozum trzech ludzi i na trzy słowa dwa wy-szczekiwał, jedno zaś wymawiał. Rządził, jak władcy przystało, zwykle zasiadając na tronie (hdsceti) na Saurshaugu (Saurshaugr

-    „Kurhan Saura/Sóra”; dziś Saurhogen). Zginął rozszarpany przez stado wilków, na które samotnie uderzył opuszczony przez świtę małodusznie próbującą ratować przed drapieżnikami własne bydło.

SESSRUMNIR, SESSRYMNIR (Sessrumnir, Sessrymnir - „Mieszczący Wiele Siedzisk”), wielki i piękny pałac w siedzibie bogów —» Asgardzie, własność —> Freyji. Wzniesiony został na niebiańskim terenie zwanym Folkwang (Folfwangr - „Pole Ludu”) albo Folkwangar (Folłwangar - „Pola Ludu”) i czasem, jak świadczy staroecldaiczna Pieśń Grim-nira, tak właśnie go nazywano. Tu bogini przyjmowała połowę należnych jej poległych w bojach bohaterów-, —> einherjów.

SlF (Si/- „Żona”?), bogini nieznanego pochodzenia („nikt nie zna rodu Sil" - powiada Snorri Sturluson w Prologu do Młodszej Eddy), nieustannie przebywająca w —> Asgardzie małżonka —> Thora. Odznaczała się tak wielką urodą, że kiedyś olbrzym —> 1 Imngnir groził porwaniem jej i —» Freyji. Szczególnie zdobiły ją złote włosy (por. Sifjar haddr

-    „włosy Sił” jako kenning oznaczający „złoto”), które pewnego razu złośliwie ściął —> Loki. Thor pojmał sprawcę żoninego nieszczęścia i zamierzał pogruchotać mu kości, ale przerażony złośliwiec złożył uroczystą przysięgę, że wymusi na —» karłach (ciemnych —> alfach) sporządzenie dla