kem90

RUNY / /o

RUNY / /o

Die Wikinger, Otto Sched, Stuttgart, Ze zbiorów biblioteki Muzeum Archeologicznego w Poznaniu. Rcpr. L. Berowski/Agencja Archiwum

Napis upamiętniający Gorma i 1 hyrę, rodziców Haralda Sinozębego. 1'ckst główny na wielkim kamieniu z Jelling (Dania)

futhark”), będący w użyciu w epoce wikingów, występował w rozmaitych wersjach graficznych i liczył tylko 16 liter:f u, /;, a (później o), r, k, h, n, i, j (później a), s, /, b, m, U y U, ih/hw); ze względu na przejście a (czwarta runa) w o, zwie się go czasem futhorkiem („wikińskim futhorkiern”). Nazwy run miały swoje pozaalfabetyczne desygnaty:

f - fe („bydło, majątek, bogactwo”) z pger m. *fehu „ts.”;

u - ur (stisl. „mżawka”, sinorw. „popiół”); innowacja północnogermańska: w pgerm. nazwa runy brzmiała *uruz(_ntur”);

I') - frnrs („olbrzym”; albo frorn - „cierń”); w pgerm. *f)urisaz („olbrzym, potwór”); zob. thursy; Hrungnir;

a (później o) - dss (później óss- „As, bóg”; zob. Asowie) z pgerm. *ansuz - „bóg”; ostatecznie w stnorw. dla runy o przyjęto nazwę óss- „ujście rzeki”;

r - reid („wóz”) z pgerm. *raidó - „wóz, jazda konna”;

k - kann („wrzód”); pgerm. forma *kau-naz jest niejasna, ale zwykle łączy się ją z wysoką temperaturą, ogniem (por. slang, nazwę runy: cen - „pochodnia”);

h - hagall („grad”) z pgerm. *hagaUn „ts. ;

n - naud(r) („potrzeba”) z pgerm. 'Hau-diz „ts.”;

i - iss („lód”) z pgerm. *Isa „ts.”;

j (później a) - ar („rok; urodzaj”) z pgerm. *jem, pnord. *jdra „ts.”;

s - sól („słońce”) z pgerm. *sdwiló „ts.”;

ł - tyr („Tyr; bóg”; zob. Tyr) z pgerm. waz/*teiwaz „ts.”;

b - bjarkan („gałązka brzozy”) z pgerm. * berkanan „ts.”;

m - madr („człowiek”) z pgerm. *mannaz

/- („jezioro, morze”; łac. glosa objaśnia runę jako lacus - „jezioro”) z pgerm. *laguz- „woda”;

V (z dawniejszego ih/hw) - yr („cis, łuk'; łac. glosa objaśnia runę jako arcus- „łuk"* z pgerm. *i(h)waz/*eihwaz- „cis”.

Religion der Germanen in Quellenzeug^,l' '^y Walter Baetke, Frankfurt am Main T93S. Ze , biblioteki Muzeum Archeologicznego w 1’ozJi/¹¹' Rcpr. L. Borowski/Agencja Aren*"'¹

Kamień runiczny z Yirring (Dania)

Der Aufgnng der Menscheit, Herman Wirth, Jena.

Ze zbiorów biblioteki Muzeum Archeologicznego w Poznaniu. Rcpr. L. Berowski/Agencja Archiwum

Inskrypcja runiczna /. palindromem sueus> prawdopodobnie przykład magicznego zastosowania run. Kamienna płyta nagrobna z Kylvcr (Gotlandia, Szwecja)

Zabieg tego rodzaju świadczy o przekonaniu, że w runach tkwiła magiczna moc wpływania na desygnat. Jeden ze szwedzkich szóstowiecznych runicznych kamieni nagrobnych (stszw. bautasten, stnorw./stisl. baniastemu) głosi: „Haduwolf wypisał trzy runy f f f”; prawdopodobnie celem potrojenia znaku fe było magiczne zapewnienie zmarłemu potrzebnego dostatku (zob. liczby; magia; życie pozagrobowe). Niektóre runiczne inskrypcje same przez się mają prawdopodobnie sens magiczny, np. auja - „szczęście, pomyślność”; laukau - „czosnek” lub „cebula” (por. szerokie zastosowanie zwłaszcza czosnku w zabiegach magicznych) czy sueus (znaczenie lego wyrazu,

0    ile w ogóle istniało, nie jest znane, ale mamy do czynienia z palindromem). Magiczną wartość miało zapewne również zapisywanie całego alfabetu runicznego, jak tego dokonano np. na grobowej płycie z Kyher na Gotlandii.

O związkach run z magią najlepiej świadczy sama nazwa pisma (stisl. runar - „tajemnice; runy”, por. stwniem. runen, niein. raitnen - „szeptać Lw sensie magicznymJ”, stang. run - „tajemnica”, goc. runa - „tajemnica; tajna uchwała”; wszystkie z pgerm. *runó- „tajemnica”). Zresztą w tekstach sta-roeddaicznych o runach mówi się niemal wyłącznie jako o rodzaju magii (zob. Gerd; Kon; Sigrdrifa); jedyny wyjątek stanowi informacja o zapisaniu runami listownego ostrzeżenia adresowanego przez —►Gudrun do braci (zob. Kosi bera). Wydaje się pewne, że teksty runiczne rytowano w warunkach „czarnoksięskich” (np. litery regularnie barwiono krwią): z datowanej na koniec VII w. najdłuższej, liczącej około 200 znaków „starorunicznej” inskrypcji na płycie nagrobnej z Eggjum w Norwegii wynika, że napis sporządzony został nocą

1    przy użyciu jakiegoś specjalnego rytualnego narzędzia, płytę zaś skropiono krwią

U ber den Gottesdir.nst und den Gotterglauben des Mordem uwhrend der Heidenzeit. 1 lenry Petersem Kopenhaga 1870.

Ze zbiorów biblioteki IM PN w Poznaniu. Repr. I.. Bcrowski/Agencja Archiwum

kamień runiczny z wyobrażeniem Mjollnira