kem6

Wstęp 12

Wstęp 12

Die Wikinger, Otto Sched. Stuttgart. Ze zbiorów biblioteki Muzeum Art heologicznego w Poznaniu. Repr. L. Berowski/Agencja Archiwum

Kamień nagrobny z Lindisfarne. Na jednej ze stron został zapewne przedstawiony napad wikingów na klasztor

Vikingar i imterled\ Holger Arbman. Marteen Stenberger, Stockholm. Ze zbiorów biblioteki Muzeum Archeologicznego w Poznaniu. Kepr. L. Berowski/Agencja Archiwum

b yjski ornament z Księgi z Lindisfarne (700 r.)

Epoka wikingów datowana jest przez historyków w przybliżeniu na lata 800-1050. Ściślej biorąc zaczyna się (umownie) w 793 r.: wedle anonimowej Kroniki Angbsaskiej Wyspy Brytyjskie stały się wtedy (8 czerwca) obiektem brutalnego ataku norweskich wikingów, którzy /.łupili sławny klasztor na wysepce Lin-desfarona (dziś Lindisfarne), część mnichów okrutnie wymordowali, część zaś wzięli w niewolę. W istocie nie był to pierwszy atak na kontynent przedsięwzięły przez Normanów (Nordmenn), tj. „Ludzi Północy” (w ściślejszym sensie Normanami zwykle nazywano Norwegów). Na rok mniej więcej 515 Historia Franków Grzegorza z Tours - a po niej inne dzieła kronikarzy merowiń-skich - datuje łupieski napad na wybrzeża Galii dokonany pT/.ez króla Danów/Duńczyków o imieniu Chochilaicus (Chlochilaich), który w Beowulfie występuje jako Higelac, syn wspomnianego \yyżej 1 Iredela, władca Gautów. Wracających z zagarniętym dobrem rabusiów dognała flota wysłana przez Teuderyka pod komendą jego syna Teudeberta i Chochilaicus/1 ligelac padł w walce.

W IX w. stali się wikingowie prawdziwą klęską zachodniej Europy. Bodaj najdobitniej świadczy o tym ich pojawienie się w pochodzącym /. lego czasu frankońskim tekście Ojcze nasz, gdzie zamiast kanonicznej frazy „zbaw nas ode złego” mamy „zbaw nas, Panie, od gniewu Normanów” (skona oss herrefrdn nordmcennens raseri); nadto jedna z irlandzkich tzw. triad z lego samego mniej więcej okresu powiada, że najtrudniej rozmawiać ze zdecydowanym na podbój królem, uzbrojonym wikingiem i chamem mającym za plecami protektora.

Epokę wikingów zamyka umownie rok 1050, przybliżona data zakończenia procesu ich oficjalnej chrystianizacji. Najwcześniej nową religię Białego Chrystusa (Iwitakrish) przyjęli Dano-wie/Duńczycy, co nastąpiło ok. 960 r. za Haralda Sinozębego (ok. 940 - ok. 985), którego, wedle relacji zawartej w Czynach Duńczyków Saksona Gramatyka, ostatecznie przekonało cudowne przejście próby ognia i rozpalonego żelaza przez biskupa Poppona (por. wzmiankę o tym w Sadze o Haraldzie Pięknowlo-sym)¹. W Norwegii - po niepowodzeniu Hakona Dobrego (zm. ok. 960 r.) - chrześcijaństwo stało się religią państwową za Olafa Tryggwasona (panował 995-1000), utrwalił je zaś Olaf Tłusty pośmiertnie nazwany Świętym (panował 1014-1028; zm. 1030), przy czym obaj konungowie z przerażającym okrucieństwem rozprawiali się z niechętnymi nowej wierze poganami. Islancl-czycy zaakceptowali chrześcijaństwo 4 czerwca 1000 r. (a może rok wcześniej) na wiecu powszechnym (alpingi), otwierając tym samym okres oficjalnej dwuwiary, trwający dwa stulecia. Ówczesną interesującą sytuację religijną na wyspie dobrze ilustruje fragment spisanej ok. 1280 r. Sagi o Njalu, znany powszechnie jako Nawrócenie Islandii: zwolennicy starego wyznania utrzymywali, że Thór wyzwał na ostre (Chrystusa, lecz On nie miał odwagi się bić, nastawienie zaś chrześcijan aż nadto dobitnie wyraził wiersz Hjaltiego Skeggjasona:

Lżyj bogów pieskich bez żalu:

„Parszywą suką jest Freyja!

Dalibóg, Odin jest psem,

Lub - jedno z dwojga - Freyja!”

Pogaństwo najdłużej utrzymało się w Szwecji, może z racji potęgi świątyni w Uppsali. Jakkolwiek już w roku 829 (880?) akcję misyjną w P>irce, słynnym centrum handlowym na wysepce Bjorko („Wyspa Brzóz”) leżącej na jeziorze Melar, podjął święty Ansgar popierany przez lokalnego władcę Bjórna, a na przełomie X i XI w. zdecydowanego poparcia nowej religii udzielił wspomniany już rex Sveorum Gothorumque Olaf Skótko-nung, to o zwycięstwie chrześcijaństwa tutaj możemy mówić dopiero od schyłku XI stulecia, ewentualnie od początku wieku XII. Niewątpliwie jednak do rangi symbolu nieodwracalności procesu chrystianizacji urasta założenie ok. 1050 r. biskupstwa w Sigtunie, nieomal pod bokiem przybytku uppsalskiego.

Właśnie w latach 800-1050 wikingowie stali się najbardziej znaną w Europie częścią skandynawskich Germanów. Wikiński sposób życia wykształcił nawet swoiście normańską kategorię społeczną, władców bez ziemi zwanych „morskimi konungami”, „królami morskimi” (sjdkonungar), pędzących zbrojny żywot na okrętach wojennych (skip, langskip, herskip, meltkja, dreki, sheiÓ). Saga o Ynglingach powiada - z dużą, rzecz prosta, przesadą - że „ten tylko miał pełne prawo zwać się morskim konungiern, kto nigdy nie spał pod okopconym dachem i nigdy nie ucztował przy domowym ognisku”. Oczywiście, nie wszyscy skandynawscy Germanie uczestniczyli w wikińskich wyprawach, ale na pewno wszyscy tak lub inaczej z nich korzystali w sensie ekonomicznym. Stąd zwykle jednych i drugich po prostu utożsamia się ze sobą stosując wygodny termin Wikingowie. Leksykon niniejszy pozostaje jednak przy wikingach jako rzeczowniku pospolitym. Uważa ich za tę część społeczeństwa, która wywarła największy wpływ na znaną nam wersję germańsko-skandynawskiej mitologii, czego dowodzi nie tylko wprowadzenie do niej motywów ściśle wikińskich, ale również nieomal wszechobejmujące zmilitaryzowanie wyobrażeń religijno-mitologicznych. Ponadto przede wszystkim dzięki wikingom pojawiły się w zajmującej nas mitologii pożyczki z wierzeń obcych, głównie pogańskich Celtów (Irlandczyków), a zapewne również najwcześniejsze elementy chrześcijańskie, choć rozmiary owych pożyczek wciąż jeszcze trudno precyzyjnie określić, lak pojmowana rola wikingów uzasadnia ich wyeksponowanie w tytule pracy.

Źródła do poznania mitologii wikingów są jedynym przynajmniej częściowo usystematyzowanym materiałem odnoszącym się do germańskich wierzeń w ogóle i w zasadzie stanowią wyłączną własność Skandynawów. Jest to materiał dość późny,

Altgermanische Rehgiomgasrh U hle, Jan <I<yVnes, Berlin 1935. Ze zbiorów ! Biblioteki PTPN w Poznaniu. Repr. L. Bcrowski/Agencja Archiwum

Wielki kamień runiczny Haral-da Sino/.ębego z przedstawieniem Chrystusa i napisem sławiącym władcę jako zdobywcę Danii i Norwegii oraz sprawcę chrztu Danii (Jelling, Dania)

\

Wikingerund Normanen, Karl Theodor Strasser. I iamburg 1928. Zę. zbiorów Biblioteki PTPN w Poznaniu, Repr> L. Borowski/Agencja Archiwum

Kościół z Gol (Norwegia)

1

Możemy tu pominąć pólitycznie uwarunkowaną konwersję Haralda Klaka w 826 i., bo ten pierwszy chrześcijański władca Danii został rok później wygnany z kraju.